Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ

2015-09-13 21:18

 

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΑΚΟΣ

 

 

Κείμενο Διάλεξης με θέμα

 

«ΣΚΑΚΙ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ»

 

που δόθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2014 στη Χαλκίδα,

στα πλαίσια του οργανωθέντος από το

ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

«ΑΒΑΞ ΚΑΙ ΠΕΣΣΟΙ»

Επιμορφωτικού και Βιωματικού Σεμιναρίου

για το Σχολικό Σκάκι

 

 

 

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΑΚΟΣ

 

ΣΚΑΚΙ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ

 

"Χίλιες φορές καλύτερα να αποτύχεις να φτάσεις τ’ άστρα

παρά απλά να τα κοιτάς"

 

            Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και Κύριοι, Καλησπέρα σας!

            Προκαταβολικά θα ήθελα να επισημάνω ότι, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, δεν είμαι ειδικός, με την έννοια του ειδικού επιστήμονος, για το θέμα το οποίο θα αναπτύξω. Έχω, βέβαια, ασχοληθεί συστηματικά, όσο μου ήταν δυνατόν με το σκάκι και την εκπαιδευτική του αξία, θα έλεγα από τότε που, μικρό παιδί, ακόμα, γνώρισα το μαγικό κόσμο των άσπρων και μαύρων τετραγώνων και για το λόγο αυτό και μια και, απ’ ότι γνωρίζω, είμαι ο πρώτος που δίδαξε σκάκι σε σχολείο στην Ελλάδα, από το 1983, όχι ότι δικαιούμαι, αλλά θεωρώ ότι έχω την υποχρέωση να ενημερώνω τους συμπατριώτες μου για το ότι το σκάκι μπορεί να βοηθήσει τη νεολαία μας και, κατ’ επέκταση, το μέλλον της πατρίδας μας όσο, ίσως, καμιά άλλη απασχόληση.

            Μετά απ’ αυτή την εισαγωγή θα έλθω τώρα στο θέμα μας, το οποίο θα αναπτύξω σε πέντε κεφάλαια.

 

Α΄. Βιωματικές Εμπειρίες, δηλαδή, πώς οι βιωματικές εμπειρίες με οδήγησαν να αντιληφθώ την εξαιρετική επίδραση που μπορεί να έχει το σκάκι στην προσωπικότητα και την πνευματική καλλιέργεια των παιδιών (σελ. 3-4).

 

Β΄. Ο Ορισμός του Σκακιού, δηλαδή, τί ακριβώς είναι το σκάκι και ποιά είναι η φύση του (σελ. 4-7).

 

Γ΄. Το ζητούμενο της Εκπαιδευτικής Διαδικασίας.

 

Δ΄. Αποτελέσματα Διεθνών Ερευνών που τεκμηριώνουν την Εκπαιδευτική Αξία του Σκακιού (σελ. 7-14).

 

Ε΄. Η Διαπαιδαγώγηση μέσα από το Σκάκι (σελ. 14-22).

 

ΣΤ΄. Τρέχουσα Κατάσταση, δηλαδή, ποιά είναι η τρέχουσα κατάσταση, από απόψεως συμμετοχής του σκακιού στην εκπαίδευση, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο (σελ. 22-23).

 

Ζ΄. Επίλογος.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

 

ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

 

            Όταν πριν από αρκετά χρόνια έδινε ο γιος μου Πανελλαδικές εξετάσεις για την εισαγωγή του στο Πολυτεχνείο, τον είδα μια ημέρα, παραμονή εξετάσεων, να λύνει σκακιστικά προβλήματα. Παράξενο τω όντι, αλλά το πιο παράξενο ήταν το περιεχόμενο της απάντησης που πήρα όταν τον παρατήρησα γι’ αυτό: «Μπαμπά, μου οργανώνει τη σκέψη και μπορώ να σκεφτώ καλύτερα. Ξυπνάει το μυαλό μου».

            Την ίδια περίπου απάντηση πήρα μετά από λίγα χρόνια, από την κόρη μου, φοιτήτρια τότε στο Φυσικό Αθηνών, όταν παραμονή εξεταστικής την είδα να λύνει κι αυτή ασκήσεις σκακιού: «Μπαμπά, μου ανασυγκροτεί τη σκέψη».

            Αυτά, αλλά και κάποια άλλα παρόμοια περιστατικά με προέτρεψαν από τη δεκαετία του 2000 να διεξαγάγω μια έρευνα για να δω αν συμβαδίζουν η απόδοση στο σκάκι με την απόδοση στο σχολείο. Έτσι διαπίστωσα ότι σε ένα σύνολο περίπου πενήντα εξαιρετικών σκακιστών που προπονούσα όσο ήσαν μαθητές Δημοτικού, και οι οποίοι είχαν διάφορες διακρίσεις σε σκακιστικούς αγώνες, σχεδόν όλοι τους ήσαν είτε σημαιοφόροι είτε παραστάτες στο Δημοτικό, αλλά, εξίσου σημαντικό, συνέχισαν να έχουν την ίδια επιτυχία στα μαθήματά τους και αργότερα, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο.

            Βέβαια τέτοια φαινόμενα δεν είχα διαπιστώσει ο ίδιος στον εαυτό μου, γιατί όταν ήμουν παιδί δεν είχα ποτέ μελετήσει σκάκι από κάποιο βιβλίο. Ούτε που φανταζόμουν ότι θα μπορούσε να υπάρξει τέτοιο πράγμα. Αυτό που η ασημαντότητά μου είχε διαπιστώσει από μόνη της, από το Γυμνάσιο, ακόμα, ήταν ότι το σκάκι με είχε διδάξει μαθήματα ζωής. Να εξετάζω καλά κάθε ενδεχόμενο σε κάθε κατάσταση που αντιμετώπιζα. Πως δεν έχει νόημα να ψεύδεται κανείς, αφού, αν εξετάσει όλα τα ενδεχόμενα θα δει ότι δεν υπάρχει περίπτωση το ψεύδος να μην αποκαλυφθεί` θα αποκαλυφθεί, αργά ή γρήγορα. Και πάρα πολλά άλλα, τόσο, που από έφηβος είχα πάρει απόφαση ότι, όταν κάποτε θα κάνω παιδιά, να χρησιμοποιήσω το σκάκι ως βοήθημα για να τα διαπαιδαγωγήσω σωστά. Στην απόφαση αυτή οφείλεται το γεγονός ότι, αφού ξεκίνησα την ιστορία αυτή με το γιο μου, από την Α΄ Δημοτικού, όταν πήγε στην Τρίτη τάξη, σκέφτηκα ότι το οπλοστάσιο αυτό που είχα στα χέρια μου δεν ήταν δίκαιο να το χρησιμοποιήσω, μόνο, για τα δικά μου παιδιά, αλλά θα έπρεπε να το δωρίσω και στην πατρίδα μου, στα παιδιά της. Έτσι έκανα την πρόταση στο Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του 3^ου Δημοτικού Σχολείου Παπάγου και ήμουν, όντως, από το 1983 ο πρώτος Δάσκαλος Σκακιού σε σχολείο στην Ελλάδα. Κι αυτό, όχι για να βγάλω πρωταθλητές, αφού ούτε εγώ ο ίδιος είχα καμιά τέτοια ιδιότητα, δεδομένου ότι ούτε Δελτίο Αθλητού δεν είχα βγάλει ακόμα. Δηλαδή ενώ δεν ήμουν Σκακιστής επίσημα και δεν είχα εγγραφεί ούτε σε κάποιο Σκακιστικό Σωματείο, δίδασκα σκάκι με μοναδικό σκοπό τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, να τους προσφέρω ό,τι ήταν δυνατόν να προσφέρει το σκάκι ως εφόδιο στη ζωή.

            Έκτοτε, υπήρξαν πάμπολλα περιστατικά που ήλθαν να προστεθούν και να ενισχύσουν τις βιωματικές ενδείξεις που είχα, ότι το σκάκι καλλιεργεί σε πολύ μεγάλο βαθμό την προσωπικότητα και το πνεύμα των παιδιών. Δεν ήσαν λίγες οι περιπτώσεις που δάσκαλοι ή καθηγητές μαθητών, που είχαν εκπλαγεί από τον τρόπο σκέψης και το βαθμό απόδοσης των μαθητών τους στο σχολείο, δικαιολογούσαν αυτή την πρόοδο όταν μάθαιναν ότι οι συγκεκριμένοι μαθητές είχαν «κουράσει» το μυαλό τους με το σκάκι.

            Καιρός, όμως, είναι, να περάσουμε στη φύση και στο περιεχόμενο του σκακιού.

 

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

 

Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ

 

            Αλήθεια λοιπόν, τί είναι το σκάκι; Είναι μόνο ένα χόμπι; Είναι άθλημα; Ή μήπως κάτι για να περνάμε απλά την ώρα μας; Η αλήθεια είναι ότι το σκάκι είναι όλα αυτά μαζί, μα ακόμα κάτι περισσότερο. Είναι Επιστήμη, είναι Τέχνη, είναι Άθλημα, είναι Φιλοσοφία και ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ*.

            Το σκάκι είναι μια άσκηση που μπορεί να προσφέρει άπειρες δυνατότητες στο μυαλό. Καλλιεργεί τη φαντασία, την οξύνοια, τη μνήμη, την προβλεπτικότητα, την παρατηρητικότητα, τη συγκέντρωση, τη λογική. Αναπτύσσει νοητικές ικανότητες που χρησιμοποιούνται σε όλη τη ζωή: συγκέντρωση, κριτική σκέψη, αφηρημένη λογική, επίλυση προβλημάτων, αναγνώριση προτύπων, στρατηγικό σχεδιασμό, δημιουργικότητα, ανάλυση, σύνθεση και αξιολόγηση, για να αναφέρουμε μερικά, μόνο, ακόμη. Σου μαθαίνει όχι απλά, ποιά είναι η λύση για ένα πρόβλημα, αλλά πέραν αυτού σου διδάσκει πώς να λύνεις κάθε πρόβλημα. Με άλλα λόγια σε μαθαίνει να σκέφτεσαι! Με το σκάκι μαθαίνουμε πώς να αναλύουμε μια κατάσταση, εστιάζοντας σε σημαντικούς παράγοντες και χωρίς να επηρεαζόμαστε από άλλους που δεν έχουν αξία. Μαθαίνουμε να επινοούμε δημιουργικές λύσεις και να θέτουμε ένα σχέδιο σε δράση. Επιπλέον το σκάκι γυμνάζει και καλλιεργεί τις ψυχικές μας δυνάμεις.

            Ακόμα το σκάκι βελτιώνει τις ικανότητες των μαθητών στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων, καλλιεργεί τις δεξιότητες κατανόησης του γραπτού λόγου, αλλά δημιουργεί και αυξημένη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

            Από την άλλη μεριά, τα ένστικτα της δημιουργικότητας και της αίσθησης του ωραίου, που υπάρχουν κι' αυτά έμφυτα στον άνθρωπο, κατά τη διάρκεια μιας παρτίδας σκακιού, βρίσκουν και αυτά πρόσφορο έδαφος να εκφραστούν και συνεργάζονται στη δημιουργία πολύπλοκων και περίτεχνων καλλιτεχνημάτων-συνδυασμών, που, πολλές φορές, δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από το μεγαλείο ενός αριστουργήματος της ποίησης, της ζωγραφικής, ή της αρχιτεκτονικής κ.λ.π. Εκφραζόμενα, επομένως, μ’ αυτόν τον τρόπο, τα τρία αυτά ένστικτα, συνδέουν την οντότητα του σκακιστή, με τις προαιώνιες καταβολές του, και, για το λόγο αυτό, του παρέχουν ένα αίσθημα ισορροπίας και πληρότητας, γεγονός, που εξηγεί κι' αυτό, από άλλο πρίσμα, τη γοητεία που ασκεί το σκάκι στις χιλιάδες των οπαδών του.

 

            Εξ άλλου, απ' όλους τους αθλητές, μόνο ο σκακιστής έχει το προνόμιο να έχει ανά πάσα στιγμή διαθέσιμο το γυμναστήριό του, δηλαδή τη σκακιέρα του, και να μπορεί έτσι, όποτε έχει ανάγκη, είτε να πάρει νέες δυνάμεις, σε στιγμές κατήφειας ή μελαγχολίας, είτε να ξεθυμάνει σε στιγμές έντονης πνευματικής διέγερσης, είτε να καλλιεργήσει ακόμα περισσότερο τη δημιουργική του σκέψη, μελετώντας, σε στιγμές πνευματικής διαύγειας, είτε τέλος να απολαύσει μια ωραία παρτίδα σκάκι, σε στιγμές χαράς ή ξεγνοιασιάς.

 

            Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά…

 

            Πρώτα απ’ όλα είναι ένα ΠΑΙΧΝΙΔΙ.

            Ένα επιτραπέζιο παιχνίδι για δύο παίκτες, το οποίο βασίζεται αποκλειστικά στην τακτική και τη στρατηγική και αποκλείει τον παράγοντα «τύχη». Παίζεται σε τετράγωνο άβακα, που λέγεται σκακιέρα, επί της οποίας οι παίκτες, καθισμένοι αντικριστά, μετακινούν, ο ένας τους 16 λευκούς πεσσούς (σκακιστικά κομμάτια) του παιγνιδιού και ο άλλος τους 16 μαύρους, σε εναλλάξ κινήσεις, μία προς μία, με βάση τους κανονισμούς του παιγνιδιού. Ο σκοπός κάθε παίχτη είναι η επίτευξη ματ στον αντίπαλο βασιλιά. Αυτό συμβαίνει όταν ο βασιλιάς απειλείται (όταν δηλαδή έχει δεχθεί σαχ που είναι το ίδιο με το ρουά) και δεν υπάρχει νόμιμη κίνηση διάσωσης, είναι δηλαδή ρουά ματ ή, αλλιώς, σαχ ματ.

            Το σκάκι δεν απαιτεί σωματική προσπάθεια από τον παίκτη και γι’ αυτό είναι κατάλληλο για ανθρώπους όλων των ηλικιών, ενώ μπορούν να το απολαύσουν άτομα κάθε ηλικίας, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ή κοινωνικοοικονομικής κατάστασης ή φύλου. Επειδή, μάλιστα, κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού ενεργοποιούνται η προσοχή, η μνήμη, η κρίση, η λογική και πολλές άλλες πτυχές της νόησης, αποτελεί την ιδανική πνευματική άσκηση για τον καθένα.

            Επιπλέον, το σκάκι παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο κοινωνικών επαφών, να γνωρίσει ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών και «κουλτούρας» και, με αυτόν τον τρόπο, να κατανοεί και να σέβεται κάθε άτομο, φυλή, λαό και έθνος και, γενικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα.

            Ως εκ τούτου, το σκάκι μπορεί να δημιουργήσει ή να ενισχύσει τη φιλία και τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, ιδιαίτερα των νέων, και, το κυριότερο, όλα αυτά τα επιτυγχάνει με τρόπο ευχάριστο, αφού, πάνω απ’ όλα, το σκάκι δεν παύει ποτέ να είναι αναψυχή και διασκέδαση.

            Σήμερα το σκάκι χαρακτηρίζεται από τους περισσότερους ανθρώπους ως «ο βασιλιάς των παιγνιδιών» το δυσκολότερο, το επιστημονικότερο και, για μερικούς, το ωραιότερο παιχνίδι που φτιάχτηκε ποτέ.

 

            Και όχι μόνο παιχνίδι. Το Σκάκι, επί πλέον, είναι και ΕΠΙΣΤΗΜΗ.

            Ενώ ξεκίνησε καθαρά ως παιχνίδι, σιγά - σιγά άρχισε να εξετάζεται και να ερευνάται. Όπως και τα μαθηματικά τα οποία ξεκίνησαν κατ’ αρχάς καθαρά για πρακτικούς λόγους, η Γεωμετρία, φερ’ ειπείν, η οποία μπορεί να είχε, κατ’ αρχάς, σαν κύριο σκοπό τη μέτρηση της γης, όπως φανερώνει και το όνομά της, αλλά εξελίχθηκε σε πραγματική επιστήμη όταν ξέφυγε από αυτή την λογική, όταν οι αρχαίοι Έλληνες μαθηματικοί εξέτασαν τις αρχές της γεωμετρίας και διερεύνησαν τα θεωρήματά της με καθαρά θεωρητικό τρόπο.

            Έτσι, λοιπόν και το σκάκι. Από την εποχή της Αναγέννησης, άρχισε να ερευνάται. Έγιναν κάποιες υποθέσεις και τέθηκαν κάποια ερωτήματα. Πώς είναι δυνατόν να νικήσεις; Τί κινήσεις πρέπει να κάνεις για να κατακτήσεις τη νίκη; Από ποιούς παράγοντες εξαρτάται η καλή κίνηση στο σκάκι; Μπορεί να βρεθεί με λογικές διαδικασίες; Μήπως υπάρχουν κάποιοι κανόνες που αν τους βρω και τους εφαρμόσω θα έχω σίγουρη νίκη; Ποιά είναι η σωστή γραμμή την οποία πρέπει να ακολουθήσω για τη νίκη; κ.τ.τ.

            Κατ’ αυτόν τον τρόπο άρχισε να αναπτύσσεται η θεωρία των ανοιγμάτων, των φινάλε, οι τρόποι εκτίμησης της θέσης, του σωστού σχεδιασμού, η σωστή τεχνική για την επίτευξη ματ σε ορισμένες θέσεις, κ.τ.λ.. Καθιερώθηκαν Αρχές Παιχνιδιού και Κανόνες Ανοιγμάτων, Μέσου, Φινάλε, Τεχνική του Ματ ή της Ισοπαλίας σε διάφορες θέσεις, αρχές, κανόνες και τεχνική που η εφαρμογή τους από τους σκακιστές επιβεβαιώνουν την υπόθεση την οποία περιλαμβάνουν. π.χ. Θα μπορώ πιο εύκολα να επιτεθώ, αν εφαρμόσω σωστά τους βασικούς κανόνες ανοιγμάτων, δηλαδή, αν παίξω κατά ένα ορισμένο τρόπο, ή, θα μπορέσω να κάνω πιο εύκολα και πιο γρήγορα ματ, αν χρησιμοποιήσω τη σωστή τεχνική την οποία περιγράφει η θεωρία του συγκεκριμένου φινάλε, κ.ο.κ.

 

            Όμως, το Σκάκι είναι και ΤΕΧΝΗ.

            Ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της του 20^ου αιώνα, ο Γαλλοαμερικανός ζωγράφος Marcel Duchamp (1887-1968), είχε πει το 1952: “Από την επαφή μου με καλλιτέχνες και σκακιστές, διαπίστωσα ότι όλοι οι καλλιτέχνες δεν είναι σκακιστές, όμως όλοι οι σκακιστές είναι καλλιτέχνες”.

            Και όντως, αυτό είναι αλήθεια, γιατί δεν υπάρχει ίσως κανένα άλλο παιχνίδι, χόμπι ή άθλημα στο οποίο η δημιουργικότητα και η αίσθηση του ωραίου, στοιχεία που υπάρχουν έμφυτα στον άνθρωπο, να βρίσκουν τόσο πρόσφορο έδαφος να εκφραστούν, όσο στο σκάκι, όπου τα δυο αυτά στοιχεία συνεργάζονται στη δημιουργία πολύπλοκων και περίτεχνων συνδυασμών - καλλιτεχνημάτων που πολλές φορές δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από το μεγαλείο ενός αριστουργήματος της ποίησης, της μουσικής, της ζωγραφικής ή της αρχιτεκτονικής, κ.ο.κ.

            Ο Γερμανός φιλόσοφος και μαθηματικός ΕΜΜΑΝΟΥΕΛ ΛΑΣΚΕΡ (1868 - 1941). παγκόσμιος πρωταθλητής για είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια, από το 1894 έως το 1921, παραλλήλιζε τα μαθηματικά, τη μουσική και το σκάκι. Όπως ανέφερε το 1949 «Η Μαθηματική σκέψη θεωρείται κατά κανόνα, περισσότερο ή λιγότερο όμοια με το είδος της σκέψης που χρειάζεται στο σκάκι. Και πράγματι στο σκάκι οι Μαθηματικοί υπολογισμοί χρησιμοποιούνται πολύ περισσότερο από ό, τι στα περισσότερα από τα λοιπά παιχνίδια. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι πολύ συχνά οι μαθηματικοί έλκονται έντονα από μουσική…. Ένα παράξενο φαινόμενο που συνδέει τα μαθηματικά, τη μουσική και το σκάκι είναι το γεγονός ότι «παιδιά θαύματα» έχουν υπάρξει μόνο σε αυτούς τους τρεις τομείς. Κι αυτό, γιατί ενώ σε όλες τις άλλες επιστήμες ή τέχνες είναι απαραίτητη η εμπειρία, δηλαδή η κατάλληλη ηλικία, στη μουσική, το σκάκι και στα μαθηματικά η εμπειρία δεν είναι απαραίτητη, δεδομένου ότι στους τρεις αυτούς τομείς ο κυρίαρχος παράγοντας απόδοσης είναι η αισθητική ευαισθησία και η ικανότητα να σκέφτεσαι λογικά. Πώς, αλλιώς, θα μπορούσε ο Μότσαρτ να είχε συνθέσει ένα μενουέτο πριν να γίνει τεσσάρων ετών; Πώς, αλλιώς, θα μπορούσε Gauss, πριν γίνει τριών ετών και ενώ δεν είχε ακόμα διδαχθεί γραφή, να διορθώσει μια μακρά πρόσθεση του πατέρα του; Και πώς, αλλιώς, θα μπορούσε ο Sammy Reshevsky να παίξει σκάκι με δέκα σκακιστές ταυτόχρονα, ενώ ήταν μόλις έξι ετών; Ένας άλλος παράγοντας που έχει σημασία επίσης στις περιπτώσεις αυτές είναι και η φαντασία που είναι απαραίτητη, τόσο στον καλό σκακιστή, όσο και στον μουσικό και τον μαθηματικό. Το ίδιο και η αφηρημένη σκέψη. Είναι πρωταρχικής σημασίας και για τους τρεις τομείς που εξετάζουμε».

 

            Βέβαια το Σκάκι είναι και ΑΘΛΗΜΑ.

            Ένα άθλημα στο οποίο το έμφυτο σε όλους τους ανθρώπους ένστικτο της επιθετικότητας, που σε άλλες περιπτώσεις εκφράζεται με το χουλιγκανισμό, τη βία και την εγκληματικότητα, στην περίπτωση του σκακιστή δρα με τη διαδικασία της μεταρσίωσης, η οποία υφίσταται, όταν ένα ένστικτο μεταστρέφεται και η εκδήλωσή του διοχετεύεται σε άλλη κατεύθυνση, ευγενέστερη και ανώτερη. Έτσι, κατά τη διάρκεια μιας παρτίδας σκακιού, το ένστικτο της επιθετικότητας μεταστρέφεται και βρίσκει διέξοδο στη διεξαγωγή μιας ειρηνικής μάχης πάνω στη σκακιέρα.

            Από την άλλη μεριά, η ειρηνική αυτή μάχη δίνει στο πνεύμα φτερά και ατσαλώνει τις ψυχικές αρετές των νέων όσο τίποτε άλλο παρεμφερές.

 

            Τέλος, το Σκάκι είναι ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ και ΣΤΑΣΗ και ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ. Για ένα αμύητο βέβαια, αυτό δε σημαίνει τίποτα. Για ένα σκακιστή όμως, που έχει ξεφύγει από το στάδιο του αρχάριου και έχει αρχίσει να ανακαλύπτει τη "μαγεία" και τα μυστικά του σκακιού, το σκάκι μετουσιώνεται πραγματικά σε πρωτεύοντα παράγοντα καθορισμού της προσωπικότητάς του - ολοκληρωμένης κατά τεκμήριο - κι αυτό, γιατί η ίδια η σκακιστική θεωρία αποτελεί συγχρόνως και μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία, που του διδάσκει τον τρόπο αντιμετώπισης ακόμα και των πιο δύσκολων καταστάσεων, πάντα με βάση τις δικές του ικανότητες, που έχουν καλλιεργηθεί με το σκάκι: εγκράτεια, σύνεση, κριτική σκέψη, υπομονή, αυτοέλεγχο, αντιμετώπιση της απογοήτευσης, ευγένεια, ευγενή άμιλλα σεβασμό προς τους άλλους, τόλμη, αλλά και εγκαρτέρηση, επιμονή αλλά και υπομονή, πρωτοβουλία αλλά και σεβασμό στους κανόνες, ανεξαρτησία σκέψης αλλά και συνεργασία, κ.ο.κ.

 

            Όπως συνάγεται αβίαστα από όλα τα παραπάνω, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να παίζουμε σκάκι. Για τα παιδιά ιδιαίτερα, που αποτελούν το υπ' αριθμόν ένα υποψήφιο θύμα των κινδύνων που τα περιτριγυρίζουν, και ιδίως της μάστιγας των ναρκωτικών, η ενασχόλησή τους με το σκάκι, δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί, ότι αποτελεί ίσως την καλύτερη θωράκισή τους απέναντι στους κινδύνους αυτούς. Γιατί ο νέος που ασχολείται με το σκάκι, το πρώτο πράγμα που μαθαίνει καθοριστικά, είναι, να προετοιμάζεται μεθοδικά και να αγωνίζεται για να επιτύχει, στηριζόμενος αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις. Κι' έτσι, σταδιακά, του εμφυσείται η περιφρόνηση για την εύκολη προσπάθεια, η αποστροφή για τους θολωμένους δρόμους των επίπλαστων παραδείσων, που το φωτισμένο του μυαλό αρνείται να ακολουθήσει, καθώς και η απέχθεια για κάθε τι που δε μπορεί να γεμίσει το ανήσυχο πνεύμα του, με τη χαρά της αγωνιστικής και δημιουργικής προσπάθειας.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

 

ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

 

            Είναι γνωστό, ότι η πρόοδος κάθε ατόμου, στη σύγχρονη κοινωνία, εξαρτάται από τη διανοητική του καλλιέργεια και ανάπτυξη. Η καλλιέργεια αυτή συντελείται με την παροχή της κατάλληλης εκπαίδευσης από την πολιτεία και γενικά από τους υπεύθυνους γι’ αυτήν φορείς και την οικογένεια, πλην, όμως, το εάν αυτή η καλλιέργεια θα έχει και την ανάλογη ανάπτυξη εξαρτάται από τη δυνατότητα του «φέροντος οργανισμού» δηλαδή του εγκεφάλου του ατόμου να προσλάβει, ήτοι να κατανοήσει, να εμπεδώσει και τελικά να καταφέρει να χρησιμοποιήσει παραγωγικώς τις παρεχόμενες γνώσεις. Θα μπορούσαμε, δηλαδή να παρομοιάσουμε τη σχέση που έχουν εγκέφαλος και γνώσεις, με τη σχέση που έχει ο σκληρός δίσκος του ηλεκτρονικού υπολογιστή με το λειτουργικό πρόγραμμα το οποίο έχουμε εγκαταστήσει για να τον χρησιμοποιήσουμε. Με άλλα λόγια όπως στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, που όσο καλό και αν είναι το πρόγραμμα που του φορτώνουμε δεν θα μπορεί να το τρέξει με την απαιτούμενη ταχύτητα και ακρίβεια, αν δεν έχει τις απαιτούμενες γι’ αυτό το σκοπό δυνατότητες ο ίδιος ο σκληρός του δίσκος, έτσι και στον ανθρώπινο εγκέφαλο, για να μπορεί αυτός να δεχθεί τις γνώσεις και να τις κατανοήσει, να τις εμπεδώσει και να τις χρησιμοποιήσει κατάλληλα, απαιτείται να είναι λειτουργικός ο ίδιος ο εγκέφαλος, δηλαδή να έχει τον απαιτούμενο βαθμό ευφυΐας ήτοι διανοητικής νοημοσύνης. Άρα, στόχος της εκπαίδευσης δεν αρκεί να είναι μόνο η παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά, όπως πιθανόν να έλεγε και ένας «κομπιουτεράκιας»η ενδυνάμωση του «σκληρού μας δίσκου», ήτοι του εγκεφάλου.

            Παρ’ όλα αυτά, όποια κι αν είναι η καλλιέργεια και η συνακόλουθη πρόοδος στις διανοητικές ικανότητες του ανθρώπου παράλληλα με αυτήν την πρόοδο, οι σύγχρονοι ειδικοί επιστήμονες δέχονται ότι στην επίδοση και απόδοση του καθένα μας στο στίβο της ζωής υπεισέρχεται και η συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που έχουν να κάνουν με τη συναίσθηση, ήτοι τη δυνατότητα συνειδητοποίησης, τόσο των ιδικών μας συναισθημάτων, όσο και αυτά των άλλων, κάτι σαν το ένστικτο ή, ακόμα οι συνήθειες και η νοοτροπία του ατόμου, δηλαδή στοιχεία και χαρακτηριστικά που, παρ’ όλο ότι εν πολλοίς έχουν σχέση με την κληρονομικότητα, εντούτοις καί σ’ αυτά είναι δυνατόν να υπεισέλθει η επίδραση της εκπαίδευσης.

            Να, λοιπόν, δύο πεδία με τα οποία μπορούν και πρέπει να ασχοληθούν οι ειδικοί της εκπαίδευσης προκειμένου να εξασφαλίσουν την σφαιρική πρόοδο των νέων. Δεν είναι, όμως, μόνον αυτά.

            Κατά τη γνώμη μου, το κυριότερο πεδίον-παράγοντας ο οποίος απαιτεί την προσοχή των υπευθύνων της εκπαίδευσης και, κυρίως του δάσκαλου ή γονέα παιδαγωγού είναι η πνευματική καλλιέργεια των νέων, πνευματική με την έννοια καί της ηθικής καί του αντικειμενικού σκοπού στον οποίο πρέπει να αποβλέπει η ανώτερη και βαθύτερη διανόηση κάθε ανθρώπου και κάθε ομάδας ανθρώπων, και, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι, γενικά, το περιεχόμενο της έννοιας «Άνθρωπος». Αυτή η πνευματική καλλιέργεια με στόχο το περιεχόμενο της έννοιας «Άνθρωπος», δεν είναι τίποτα άλλο από τη σωστή διαπαιδαγώγηση την οποία πρέπει να έχουν τα παιδιά μας, δηλαδή η παιδεία την οποία θα τους προσφέρουμε και με την οποία, πέραν της καθαρά τεχνικής εκπαίδευσης, θα τα γαλουχήσουμε.

            Άρα, εν κατακλείδι, ο ειδικός παιδαγωγός, τουτέστιν αυτός ο οποίος ασχολείται με την εκπαίδευση των νέων έχει τρία, εν τέλει, πεδία με τα οποία θα πρέπει να ασχοληθεί: πρώτον, τη τεχνική εκπαίδευση-διανόηση η οποία πρέπει να περιλαμβάνει, αφενός την απόκτηση γνώσεων και την εξάσκηση πάνω σ’ αυτές και αφετέρου την ενδυνάμωση των διανοητικών ικανοτήτων, ήτοι της διανοητικής νοημοσύνης, δεύτερον, τη συναισθηματική αγωγή και, τέλος, την παιδεία ή διαπαιδαγώγηση των νέων. Μάλιστα, τη μεταξύ των τριών πρώτων παραγόντων, ήτοι της διανοητικής νοημοσύνης, των γνώσεων και της συναισθηματικής νοημοσύνης σχέση με την διαπαιδαγώγηση ή αλλιώς παιδεία, θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με το βέλος που εξακοντίζεται κατά του στόχου, με το πνεύμα που καθορίζει ποιός θα είναι ο στόχος, αντίστοιχα.

            Κατόπιν αυτών, γεννάται το ερώτημα: υπάρχει άραγε κάτι, ένας τύπος εκπαίδευσης, ένα εργαλείο που να μπορεί να προσφέρει όλα αυτά που αναπτύχθηκαν παραπάνω; Δηλαδή παροχή γνώσεων, καλλιέργεια της διανοητικής και της συναισθηματικής νοημοσύνης, ενώ ταυτόχρονα θα κατευθύνει το σκαρί του ατόμου σύμφωνα με την ουσία του περιεχομένου της έννοιας Άνθρωπος, ήτοι προς τις ανώτερες σφαίρες προορισμού του Ανθρώπου;

            Κατά τη γνώμη μου, η απάντηση είναι, Ναι. Το ΣΚΑΚΙ.

            Γιατί, όπως ήδη αναφέρθηκε και θα δειχθεί και στη συνέχεια, το σκάκι μπορεί να καλλιεργήσει στο ύψιστο βαθμό, σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη συναφή ενασχόληση, τις πνευματικές ικανότητες, του ατόμου, διανοητικές, συναισθηματικές, ηθικές και ό,τι έχει σχέση με τις ηθικές αξίες και τον ηθικό κώδικα της κοινωνίας μας. Καιρός, λοιπόν, να δούμε πώς όλα αυτά τεκμηριώνονται από τις επιστημονικές έρευνες οι οποίες έχουν γίνει παγκοσμίως με θέμα την εκπαιδευτική αξία του σκακιού.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΟΥ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ

 

            ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

            Προκαταβολικά θα ήθελα να επισημάνω ότι οι πληροφορίες οι οποίες θα αναφερθούν παρακάτω στο παρόν κεφάλαιο, έχουν ληφθεί από διάφορα έντυπα και, κυρίως από δημοσιευθείσες έρευνες στο διαδίκτυο, όπου υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πλήθος παρόμοιων πληροφοριών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί ποτέ κανείς να είναι σίγουρος για την αυθεντικότητά τους. Ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιώ τις πληροφορίες αυτές είναι το γεγονός ότι, πρώτον, συμφωνούν με τα πορίσματα ερευνούν που έχουν δημοσιοποιηθεί με επίσημο τρόπο, δεύτερον ότι ταιριάζουν με τη γενικότερη αίσθηση που έχουν, κατά κανόνα, απ’ ό,τι εκτιμώ οι σκακιστές, όπως, άλλωστε και η ταπεινότητά μου για τα συγκεκριμένα θέματα στα οποία αναφέρονται οι υπόψη έρευνες και, τρίτον, ότι ποτέ δεν διαψεύστηκαν από κάποιον φορέα.

            Παρ’ όλα αυτά, αν κάποιος θεωρεί ότι κάτι από τις υπόψη έρευνες δεν είναι ακριβές ή ότι έχει μεταφραστεί λαθεμένα, θα του ήμουν ευγνώμων, αν με ενημέρωνε σχετικά.

            Και τώρα ας προχωρήσουμε στην παρουσίαση των ερευνών…

 

v    Το 1983, ο καθηγητής FERGUSSON, ύστερα από 5ετή έρευνα, (1979-1983), στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. κατά την οποία δίδαξε σε μαθητές διάφορα θέματα με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, κατέδειξε, ότι το σκάκι είχε την πιο αποφασιστική επίδραση για την ανάπτυξη της ικανότητας αυτής, και, μάλιστα, με ποσοστό καλυτέρευσης 17,3%, σε σύγκριση με το ποσοστό καλυτέρευσης 4,56%, από τις άλλες μεθόδους.

 

v    Σε άλλη έρευνα στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στην αγροτική Πενσυλβάνια διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που συμμετείχαν στα μαθήματα σκακιού βελτίωσαν σημαντικά τη μνήμη και τη λεκτική τους λογική.

 

v    Σύμφωνα με τον καθηγητή Ferguson, πολλοί ερευνητές υποθέτουν ότι αυτή η εκπαιδευτική βελτίωση ενδέχεται να είναι το αποτέλεσμα της αύξησης και ανάπτυξης νέων συναπτικών συνδέσεων στον εγκέφαλο.

 

v    Το 1981, ο καθηγητής BROWN, ύστερα από έρευνα σε σχολεία, απέδειξε, ότι η εκμάθηση του σκακιού, όχι μόνο προωθεί ό,τι έχει σχέση με τις προσωπικές αξίες του ατόμου, αλλά και βοηθά στην επίλυση προβλημάτων ομάδας και συμπεριφοράς.

 

v    Ο καθηγητής CHRISTIAEN, το 1981, ανέφερε ότι, μετά από δύο χρόνια πειραματικής εργασίας στο Βέλγιο, σε ένα σύνολο είκοσι παιδιών ηλικίας 10 έως 11 ετών, στο GHENT UNIVERSITY' S FACULTY OF PEDAGOGIC SCIENCES, είχε τα καλύτερα αποτελέσματα από το υποσύνολο που διδάχθηκε σκάκι, και την απόδειξη, ότι αυτή η ομάδα είχε τη μεγαλύτερη βελτίωση σε γενικές υποχρεώσεις του σχολείου.

 

v    Ο καθηγητής STEPHENSON, το 1979, ως επικεφαλής της NAVAL ACADEMY (Ν.Α.), δημοσίευσε μελέτη του, σύμφωνα με την οποία, μετά από εικοσαήμερη καθημερινή διδασκαλία του σκακιού στην Ν.Α. οι δάσκαλοι των παιδιών διαπίστωσαν ότι η απόδοση των παιδιών σε διάφορους τομείς ήταν, συγκριτικά με την προ των μαθημάτων σκακιού περίοδο, πολύ καλύτερη, και, συγκεκριμένα, παρουσίαζε την παρακάτω εικόνα:

-                      Ακαδημαϊκή Απόδοση: Βελτίωση 55%.

-                      Επιδεξιότητα: Βελτίωση 62%.

-                      Προσπάθεια: Βελτίωση 59%.

-                      Συγκέντρωση: Βελτίωση 56%.

-                      Αυτοέλεγχος: Βελτίωση 55%.

 

v    Σύμφωνα με τον καθηγητή FRANK, (1974), σε μια έρευνα που έγινε στο Ζαΐρ, μεταξύ δύο ομάδων παιδιών εκ των οποίων μία διδάχθηκε σκάκι, και η άλλη όχι, διαπιστώθηκε, ότι τα παιδιά της ομάδας του σκακιού παρουσίασαν σημαντική βελτίωση στα μαθηματικά και στη γλωσσική ευχέρεια.

 

v    Πριν από αρκετά χρόνια είχε αρχίσει να λειτουργεί στη Νέα Υόρκη των Η.Π.Α. πρόγραμμα εκμάθησης σκακιού στους μαθητές. Ειδικότερα, στην 9η περιφέρεια της πόλης, της οποίας οι μαθητές είχαν ιστορικά τις χαμηλότερες επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου και στα μαθηματικά, εκπαιδευτικές - ψυχολογικές έρευνες έδειξαν, ότι χρόνο με το χρόνο, μετά την εφαρμογή του προγράμματος διδασκαλίας του σκακιού το οποίο εισήχθη ως μάθημα σε ορισμένα από τα σχολεία της περιφέρειας, σημειώθηκε βελτίωση των σκακιστών μαθητών, σε ποσοστό 5,37 μεγαλύτερο από τον εθνικό μέσο όρο (!).

 

v    Η ίδια, περίπου, εκπαιδευτική - ψυχολογική έρευνα έγινε και σε έξι πολιτείες των Η.Π.Α. (των πέντε σχολείων η καθεμιά), με διάρκεια πάνω από δύο χρόνια. Στην έρευνα αυτή επιλέχτηκαν δύο τάξεις από κάθε σχολείο, (6 πολιτείες Χ 5 σχολεία η κάθε πολιτεία Χ 2 τάξεις σε κάθε σχολείο = 60 τάξεις). Στη μία τάξη κάθε σχολείου γινόταν διδασκαλία σκακιού, ενώ στην άλλη, την ώρα του σκακιού ο δάσκαλος ήταν ελεύθερος να επιλέξει ενισχυτική διδασκαλία με ιδιαίτερη έμφαση στην κατανόηση κειμένου και στα μαθηματικά. Στο τέλος της περιόδου, οι μαθητές που διδάχθηκαν σκάκι είχαν ιδιαίτερα προχωρημένα αποτελέσματα σε σχέση με τους μαθητές της άλλης τάξης.

 

v    Το 1996, μια έρευνα του Σιούαρτ Μαρκούλις, ψυχολόγου ειδικευμένου σε εκπαιδευτικά θέματα, έδειξε ότι το σκάκι βελτιώνει την ικανότητα των παιδιών να διαβάζουν. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε  στη Νέα Υόρκη στο πλαίσιο ενός προγράμματος «Σκάκι στα Σχολεία». Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 1986 και μέχρι πρότινος συμμετείχαν σ’ αυτό 38.000 μαθητές, από το Νηπιαγωγείο έως το Γυμνάσιο, σε 160 σχολεία.

 

v    Ένα πρόγραμμα σκακιού στην ταραγμένη περιοχή East Harlem της Νέας Υόρκης, απέδειξε ότι το σκάκι μπορεί να διασώσει τα παιδιά από τα ναρκωτικά και τις συμμορίες.

 

v    Οι εκπαιδευτικοί στη Σχολή Roberto Clemente στην Νέα Υόρκη, μετά τη λειτουργία ενός προγράμματος σκακιού, διαπίστωσαν ότι οι φιλονικίες μεταξύ των παιδιών είχαν μειωθεί τουλάχιστον κατά 60%" (Palm, 1990).

 

v    Μετά την εφαρμογή ενός προγράμματος εκμαθήσεως σκακιού στην Ν. Υόρκη, μεταξύ του 1986 και 1990, αποδείχθηκε ότι το σκάκι:

·                    Βελτιώνει δυναμικά την ικανότητα του παιδιού να σκεφτεί λογικά.

·                    Αυξάνει τις γνωστικές δεξιότητες.

·                    Βελτιώνει τις δεξιότητες επικοινωνίας των παιδιών και τις ικανότητες στην αναγνώριση προτύπων.

·                    Έχει ως αποτελέσματα υψηλότερους βαθμούς, κυρίως στη γλώσσα και στα μαθηματικά.

·                    Δημιουργεί ομαδικό πνεύμα.

·                    Διδάσκει την αξία της σκληρής δουλειάς, της συγκέντρωσης και της δέσμευσης.

·                    Τονώνει το αίσθημα της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης.

·                    Καλλιεργεί την υπευθυνότητα του μαθητή και τον κάνει ικανό να αποδέχεται την ευθύνη και τις συνέπειες για τις ενέργειές του.

·                    Διδάσκει στα παιδιά την αξία της προσπάθειας για το καλύτερο και του αγώνα να για τη νίκη, αλλά τα μαθαίνει να αποδέχονται και την ήττα φυσιολογικά.

·                    Παρέχει στα παιδιά δυνατότητα να εκτονωθούν με ειρηνικό, πνευματικό τρόπο, καταπολεμώντας την εχθρότητα.

·                    Μπορεί να γίνει η πιο αγαπημένη σχολική δραστηριότητα του παιδιού.

·                    Επιτρέπει να συναγωνιστούν τα κορίτσια με τα αγόρια σε ένα μη απειλητικό, αλλά κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.

·                    Βοηθάει τα παιδιά να κάνουν φίλους πιο εύκολα, επειδή παρέχει ένα εύκολο και ασφαλές πεδίο για τη συγκέντρωση και συζήτηση.

·                    Επιτρέπει την καλύτερη επικοινωνία των μαθητών με τους εκπαιδευτικούς.

·                    Μέσω του συναγωνισμού, δίνει στα παιδιά μια χειροπιαστή απόδειξη των επιτευγμάτων τους.

 

v    Ο καθηγητής Artise (1993) ύστερα από ειδική έρευνα υποστήριξε ότι το παίξιμο του σκακιού καλλιεργεί τις ικανότητες της μνήμης, της αναγνώρισης προτύπων, της λήψης αποφάσεων.

 

v    Ο Peter Shaw, καθηγητής πληροφορικής και δάσκαλος σκακιού στη Βιρτζίνια, ανέφερε με βάση πορίσματα ερευνών, ότι "Το παιχνίδι απαιτεί τόσο επαγωγική όσο και αναγωγική σκέψη… Μπορείτε, επίσης να δείτε ένα παιδί να αναλύει ένα πρόβλημα και στη συνέχεια να το ανασυνθέτει".

 

v    «Η διαδικασία της παρτίδας περιλαμβάνει την ανάκληση, ανάλυση, εκτίμηση και αφηρημένους συλλογισμούς» ισχυρίστηκε, μετά από έρευνες ο Graham, το 1985.

 

v    Ο καθηγητής Vail (1995) επισημαίνει, "Το Σκάκι, όπως φαίνεται, έχει μια σπάνια ποιότητα: Τα παιδιά το απολαμβάνουν γιατί τα έλκει η αισθητική του γοητεία. Οι παίκτες ζουν μέσα από τα συναισθήματα που τους δημιουργούνται παίζοντας μια συναρπαστική ιστορία... Οι καλύτερες παρτίδες σκακιού είναι έργα τέχνης. Πρόκειται για προϊόντα δημιουργικής σκέψης .... Η ομορφιά του σκακιού είναι πολύ ισχυρή και δίνει μεγάλη ευχαρίστηση όπως και κάθε άλλη μορφή τέχνης. Οι ατελείωτες ευκαιρίες για τη δημιουργία νέων συνδυασμών στο σκάκι είναι ίσως ανάλογη με τη ζωγραφική ή τη μουσική".

 

v    Ο καθηγητής Hall έχει δηλώσει, μετά από σχετικές έρευνες, ότι «η γνώση στο σκάκι φαίνεται να σχετίζεται με εγγενή λογική και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων .... Όσο βαθύτερη είναι η γνώση του σκακιού για ένα άτομο, τόσο περισσότερο ασκείται το μυαλό του σε υψηλό επίπεδο».

 

v    Ο καθηγητής Schmidt (1982), με βάση σχετικές έρευνες, ανέφερε τρεις μακροπρόθεσμες στόχους που μπορούν να επιτευχθούν με το σκάκι:

Ø    Ανάπτυξη αναλυτικής και συνθετικής ικανότητας, καθώς και στη λήψη αποφάσεων, ικανότητες, που μπορούν να λειτουργούν και στην πραγματική ζωή.

Ø    Εκπαίδευση στη ενδελεχή έρευνα σε βάθος στο σκάκι, κάτι που θα βοηθήσει να οικοδομηθεί η αυτοπεποίθηση του ατόμου και η ικανότητά του να κάνει ακαδημαϊκή έρευνα.

Ø    Απόκτηση εμπειρίας σχετικά με τη φύση του ανταγωνισμού, γεγονός που θα βοηθήσει σε οποιαδήποτε ανταγωνιστική προσπάθεια στο μέλλον.

 

v    Όπως ανέφερε ο καθηγητής Horgan ύστερα από σχετική έρευνα που διεξήγαγε, το σκάκι είναι ένα εργαλείο που σε μαθαίνει να επιλύεις προβλήματα και να λαμβάνεις αποφάσεις, χρησιμοποιώντας αφηρημένη σκέψη σε υψηλά επίπεδα και την αναγνώριση προτύπων, όπως και στα μαθηματικά. Μετά την αναγνώριση της ομοιότητας μπορεί να αναπτυχθεί μια καθολική στρατηγική για την επίλυση του προβλήματος. Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων και, γενικά, μια δημιουργική διαδικασία. Αυτές οι εναλλακτικές λύσεις πρέπει να αξιολογηθούν στη συνέχεια, με τη χρησιμοποίηση μιας διαδικασίας υπολογισμού που είναι γνωστή ως ανάλυση του δέντρου αποφάσεων, όπου ο παίκτης υπολογίζει τη σκοπιμότητα των μελλοντικών γεγονότων με βάση την εναλλακτική λύση που αναλύεται. Ο Horgan (το 1988) διαπίστωσε ότι «ο υπολογισμός μπορεί να πάει αρκετά μακριά (μπροστά) σε δέκα ίσως και σε παραπάνω κινήσεις (νοερά βέβαια). Το στάδιο αυτό απαιτεί σοβαρές ικανότητες συγκέντρωσης και μνήμης υπολογισμών και οπτικών εικόνων. Στο σκάκι η διαδικασία αυτή ονομάζεται ανάλυση του δέντρου των διακλαδώσεων ή βαριαντών.

 

v    Σε άλλη έρευνα, το 1987, ο καθηγητής Horgan διαπίστωσε ότι τα παιδιά μαθαίνουν σκάκι με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες: "Ενώ οι ενήλικες φαίνεται να προχωρούν προς την εμπειρία ξεκινώντας από την εστίαση στις λεπτομέρειες προς την πιο σφαιρική εστίαση, τα παιδιά φαίνεται να αρχίζουν, αντιστρόφως, από την πιο σφαιρική προς τις λεπτομέρειες, συν τω χρόνω. Αυτό έχει την εξής αξία. Ότι δεν είναι καλό διδάσκουμε πολλές λεπτομέρειες στα μικρά παιδιά. Αυτό θα γίνει συν το χρόνω.

 

v    Άλλοι ερευνητές οι Schneider, Gruber και Opwis (1993), βρήκαν με βάση τις έρευνες στις οποίες μετείχαν, ότι παιδιά που έπαιζαν καλό σκάκι είχαν την ικανότητα να αποθηκεύουν μεγαλύτερη "ποσότητα" πληροφοριών ή συγκεκριμένα σχήματα, από ό, τι μπορούσαν οι μη ειδικοί ενήλικες, και ήταν σε θέση να θυμηθούνε τις πληροφορίες αυτές ή τα σχήματα πολύ πιο γρήγορα από ό, τι οι ενήλικες κατά την ανακατασκευή της θέσης.

 

v    Οι καθηγητές Smith και Sullivan (1997) μελέτησαν την επίδραση της διδασκαλίας του σκακιού στο επίπεδο ανεξαρτησίας των σπουδαστών. Η μελέτη διεξήχθη σε σχολική τάξη 11 Αφρο-Αμερικανών φοιτητών που είχαν περίπου 50 ώρες διδασκαλίας και παρτίδων σκακιού. Διαπιστώθηκε ότι η διδασκαλία σκακιού βελτίωσε σημαντικά την ανεξαρτησία στις επτά φοιτήτριες, ενώ δεν υπήρξε σημαντική επίδραση για τους τέσσερις άντρες φοιτητές. Σύμφωνα με τους Smith και Sullivan, είναι γνωστό ότι τα ανεξάρτητα άτομα διακρίνονται για την ικανότητα ταχείας επίλυσης των προβλημάτων. Επίσης, ότι τα επαγγέλματα των μαθηματικών, της ιατρικής, της μηχανικής και των φυσικών επιστημών τείνουν να προσελκύουν τα άτομα με ανεξάρτητο χαρακτήρα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι Smith και Sullivan συνάγουν ότι η διδασκαλία του σκακιού μπορεί να είναι ευεργετική, ιδιαίτερα σε γυναίκες που ενδιαφέρονται να σταδιοδρομήσουν στους τομείς αυτούς.

 

v    Σε μια έρευνα του καθηγητή Ferguson, το 1992 στο New Brunswick του Καναδά, χρησιμοποιήθηκαν 437 μαθητές της Ε΄ Δημοτικού οι οποίοι χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες σε κάθε μια από τις οποίες διδάχθηκε το σκάκι, αλλά σε διαφορετικό αριθμών ωρών εβδομαδιαίως. Διαπιστώθηκε ότι η βελτίωση των μαθητών στην κατανόηση κειμένου και στα μαθηματικά ήταν ανάλογη με τον αριθμό των ωρών διδασκαλίας του σκακιού στο πρόγραμμα σπουδών.

 

v    Στο πρόγραμμα σπουδών των μαθηματικών στο New Brunswick του Καναδά, εισήχθη μια σειρά κειμένων που ονομάζεται «Μαθηματικές Προκλήσεις", το οποίο χρησιμοποιεί τη διδασκαλία της σκακιστικής λογικής. Χρησιμοποιώντας αυτό το πρόγραμμα σπουδών, ο Μ.Ο. του επιπέδου επίλυσης προβλημάτων μαθηματικών από τους μαθητές, αυξήθηκε από 62% σε 81%.

 

v    Σε μια έρευνα που διεξήγαγε ο καθηγητής Liptrap (1997) στο Τέξας με 571 μαθητές δημοτικού σχολείου μεταξύ των οποίων δεν υπήρχε κανείς με διάκριση σε ακαδημαϊκό επίπεδο, 67 μαθητές απ’ αυτούς, οι οποίοι συμμετείχαν και σε πρόγραμμα εκμαθήσεως σκακιού, είχαν τη διπλάσια βελτίωση στην κατανόηση κειμένου και στα μαθηματικά από ό,τι οι υπόλοιποι 504 μη σκακιστές.

 

v    Σε μια έρευνα που έγινε στη Βενεζουέλα κατά την οποία εκπαιδεύτηκαν 100.000 δάσκαλοι για να διδάξουν τη σκακιστική σκέψη, σε ένα δείγμα 4.266 μαθητών Β΄ Δημοτικού, διαπιστώθηκε ότι η συστηματική διδασκαλία του σκακιού επιταχύνει την άνοδο του δείκτη νοημοσύνης σε παιδιά ηλικίας δημοτικού και των δύο φύλων σε όλα τα κοινωνικο-οικονομικά επίπεδα. Μετά από αυτή την έρευνα, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας εισήγαγε το σκάκι ως μάθημα σε όλα τα σχολεία της χώρας, από τη σχολική χρονιά 1988-89 (Ferguson 1995).

 

v    Σε μια έρευνα που έγινε στη Γερμανία, διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που άρχισαν να μαθαίνουν σκάκι από την Α΄ Δημοτικού, όταν έφτασαν στη Δ΄ Δημοτικού ήσαν καλύτεροι όχι μόνο στα Μαθηματικά, αλλά και στη Γραμματική και στις ξένες γλώσσες.

 

v    Σε μια άλλη έρευνα που διεξήχθη πάλι στη Γερμανία, διαπιστώθηκε ότι στους σκακιστές λειτουργούν ταυτόχρονα και το δεξιό και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου και όχι, μόνο, το αριστερό, αυτό που επεξεργάζεται τις σκακιστικές θέσεις, καθώς και ότι, όσο πιο πολύ παίζει κανείς σκάκι και γίνεται καλύτερος ως σκακιστής, τόσο περισσότερο το δεξί του ημισφαίριο μαζί με το αριστερό λειτουργούν καλύτερα.

 

v    Σε άλλη έρευνα οι ερευνητές χώρισαν μαθητές τεσσάρων ετών σε διάφορες ομάδες. Στη μια ομάδα τα παιδιά μάθαιναν και έπαιζαν σκάκι, ενώ στις άλλες τα παιδιά διδάχθηκαν και ασχολήθηκαν με διάφορες άλλες δραστηριότητες, μία ξεχωριστή για κάθε ομάδα, όπως π.χ. με υπολογιστές. Η έρευνα διήρκεσε 32 εβδομάδες. Έπειτα μετρήθηκαν οι επιδόσεις δημιουργικότητας, εφευρετικότητας και κρίσιμων αποφάσεων για κάθε ομάδα. Τα παιδιά της ομάδας του σκακιού είχαν καλύτερα αποτελέσματα στα τεστ των κρίσιμων αποφάσεων και σε αυτά της δημιουργικότητας, αλλά εκεί που ήταν κατά πολύ ανώτερα ήταν τα τεστ εφευρετικότητας. Το σκάκι, τους εκτόξευσε την εφευρετικότητα στα ύψη!

 

v    Έπειτα από μια διετή έρευνα που άρχισε το 1985, νεαροί μαθητές άρχισαν να παίζουν σκάκι σε τακτά χρονικά διαστήματα και διαπιστώθηκε ότι η μνήμη τους βελτιώθηκε αισθητά.

 

v    Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1970 από τον Δρ Wang Yee Fung στο Χονγκ Κονγκ, οι μαθητές μετά από την εφαρμογή ενός προγράμματος διδασκαλίας σκακιού παρουσίασαν 15% βελτίωση στα μαθηματικά και στις λοιπές δοκιμασίες.

 

v    Ο καθηγητής John Artise (BS, MA) μετά από πολυετή ψυχολογική έρευνα σε μαθητές κατέληξε να αναγνωρίσει ότι η συμβολή της διδασκαλίας σκακιού στον τομέα της εκπαίδευσης και της μάθησης είναι ανεκτίμητη για τους μαθητές και προσδιόρισε τέσσερις τομείς σημαντικής ανάπτυξης: βελτίωση της μνήμης, της λογικής, της παρατηρητικότητας και της ικανότητας ανάλυσης.

 

v    Σε μια έρευνα το 1991, ο Δρ Stuart Marguilies παρακολούθησε την ικανότητα μελέτης σε 53 μαθητές που συμμετείχαν σε ένα σκακιστικό πρόγραμμα και σύγκρινε τις επιδόσεις τους με μη-σκακιστές μαθητές. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα κολακευτικά για το σκάκι, αφού οι σκακιστές μαθητές σημείωσαν μεγαλύτερη πρόοδο απ’ ότι οι μη σκακιστές.

 

v    Πολυάριθμες μελέτες σε Ρωσία, Κίνα, Η.Π.Α. και αλλού έχουν σχεδόν αποδείξει ότι η ικανότητα κάποιου να συγκεντρώνεται σε κάτι, ενισχύεται σημαντικά εάν παίζει σκάκι τακτικά. Αυτό συμβαίνει γιατί με τη σκακιστική σκέψη αναπτύσσονται οι δενδρίτες των νευρώνων του εγκεφάλου, γεγονός το οποίο είναι και ο βασικός λόγος στον οποίο οφείλονται όλες οι υπόλοιπες ωφέλειες. Οι δενδρίτες είναι μικρές διακλαδιζόμενες προεξοχές που βρίσκονται στην άκρη των νευρώνων του εγκεφάλου. Ο κάθε νευρώνας έχει πολλούς δενδρίτες με πολλές διακλαδώσεις στην άκρη του. Οι δενδρίτες είναι εξαιρετικά σημαντικοί καθώς αποτελούν το μέσο με το οποίο ο νευρώνας προσλαμβάνει σήματα. Είναι με λίγα λόγια το μέσο με το οποίο σκεφτόμαστε και όσο περισσότεροι υπάρχουν τόσο καλύτερα και γρηγορότερα γίνεται η διαδικασία μεταβίβασης των μηνυμάτων μέσα στον εγκέφαλο. Το να παίζει κάποιος σκάκι τακτικά, κάνει τους δενδρίτες να πληθαίνουν και να αναπτύσσονται.

 

v    Ως εκ του λόγου τούτου, το σκάκι, όπως έδειξαν και σύγχρονες έρευνες, βοηθά σημαντικά στην ανάπτυξη του τμήματος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τον στρατηγικό σχεδιασμό και την πρόβλεψη. Το τμήμα αυτό είναι ο προμετωπιαίος φλοιός και είναι ακόμα υπεύθυνο για τον αυτοέλεγχο και την κριτική ικανότητα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι έφηβοι, λ.χ. έχουν ελάχιστο αυτοέλεγχο, καθώς και μη αναπτυγμένη εις το έπακρον κριτική σκέψη, γεγονός που μειώνει την κριτική τους ικανότητα η οποία δεν έχει ωριμάσει ακόμη, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προγραμματίσουν τόσο καλά όσο οι ενήλικες. Όλα αυτά επειδή ο προμετωπιαίος φλοιός είναι από τα τελευταία τμήματα του εγκεφάλου που αναπτύσσεται πλήρως, πράγμα που γίνεται στα τελευταία στάδια της εφηβείας ή αρκετά αργότερα. Το να παίζει, όμως, κανείς σκάκι, τον βοηθά στην πρόωρη ανάπτυξη του προμετωπιαίου φλοιού και του αναπτύσσει όλες τις προαναφερθείσες ικανότητες, όπως καλύτερο αυτοέλεγχο, καλύτερη κριτική σκέψη και ικανότητα πρόβλεψης και, ως εκ τούτου, τη δυνατότητα για καλύτερες αποφάσεις, αποτρέποντάς τον έτσι από πιθανά λάθη και λανθασμένες επιλογές, ενώ, επιπλέον, κάνει τον εγκέφαλο να δουλεύει στρατηγικά.

 

v    Ερευνητές του Ινστιτούτου Επιστήμης του Εγκεφάλου RIKEN στην Ιαπωνία, με επικεφαλής τον Κέιτζι Τανάκα, μελέτησαν την εγκεφαλική λειτουργία δύο ομάδων εθελοντών παικτών «σόγκι» (της ιαπωνικής εκδοχής του σκακιού). Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν την τεχνική της μαγνητικής απεικόνισης για να συγκρίνουν τη ροή αίματος στους εγκεφάλους των επαγγελματιών και των ερασιτεχνών παικτών, την ώρα που οι παίκτες σκέφτονταν την επόμενη τους κίνηση. Διαπίστωσαν ότι οι προχωρημένοι παίκτες ενεργοποιούν συνδυασμένα τις εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με την μεγιστοποίηση της έμπνευσης, την υλοποίηση στόχων και την αναγνώριση προτύπων, ενώ αντίθετα οι ερασιτέχνες δεν ενεργοποιούσαν τις ίδιες περιοχές. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Science”.

 

v    Δεκάδες είναι πλέον οι μελέτες που αποδεικνύουν ότι η ενασχόληση με σύνθετες δραστηριότητες, που απαιτούν από εμάς να βάλουμε το μυαλό μας να δουλέψει, συνδέεται άμεσα με μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης νόσου Alzheimer. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μία ανασκόπηση 22 τέτοιων μελετών έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι που, είτε είχαν υψηλό μορφωτικό επίπεδο είτε ασκούσαν το μυαλό τους συστηματικά, είχαν 46% χαμηλότερη πιθανότητα να εμφανίσουν Άνοια.

 

v    Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό «The New England Journal of Medicine» βρήκε ότι τα άτομα που ασχολούνται με επιτραπέζια στρατηγικά παιχνίδια και ιδιαίτερα με το σκάκι, έχουν αρκετά μειωμένες πιθανότητες για να αναπτύξουν Αλτσχάιμερ μετά τα 75 έτη. Ο Δρ. Robert Freidland ισχυρίζεται ότι το σκάκι εξασκεί ιδιαίτερα την φαιά ουσία του εγκεφάλου, που συνήθως παραμένει σχετικά αδρανής και ότι η μη εξάσκηση της φαιάς ουσίας του εγκεφάλου αποτελεί μεγάλο πλήγμα για τον εγκέφαλο καθώς ελαττώνεται η ισχύς του.

 

v    Σύμφωνα με τον δρ. Κωνσταντίνο Αρφανάκη που είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Βιοϊατρικής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Ιλινόις (ΙΙΤ), σε σύγχρονη έρευνα στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος στο τμήμα Βιοϊατρικής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Ιλινόις (ΙΙΤ), στο Ερευνητικό Κέντρο Νόσου Αλτσχάιμερ, στο Πανεπιστήμιο και στο Ιατρικό Κέντρο Rush,διαπιστώθηκε ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της συχνότητας με την οποία οι ηλικιωμένοι παίζουν παιχνίδια όπως το σκάκι (ή έχουν άλλες πνευματικές δραστηριότητες) και της δομικής ακεραιότητας της λευκής ουσίας του εγκεφάλου (η οποία περιέχει τις συνδέσεις του εγκεφάλου). Στην έρευνα συμμετείχαν 152 ηλικιωμένοι μέσου όρου ηλικίας 81 ετών, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι ηλικιωμένοι με συχνότερη συμμετοχή στις προαναφερθείσες δραστηριότητες είχαν υψηλότερη δομική ακεραιότητα σε συγκεκριμένες περιοχές της λευκής ουσίας που είναι σημαντικές για τις νοητικές ικανότητες του εγκεφάλου. Όπως εξηγεί ο καθηγητής, έχει αποδειχθεί πλέον, ότι η συχνή ενασχόληση με δραστηριότητες που απαιτούν επεξεργασία πληροφοριών έχει θετική επίδραση στις νοητικές ικανότητες των ηλικιωμένων χωρίς άνοια, καθώς επίσης ότι ελαττώνει την πιθανότητα άνοιας στο μέλλον.

 

v    "Σκεφτείτε τον εγκέφαλο σαν έναν από τους μυς του σώματός μας: όσο πιο πολύ τον γυμνάζουμε, τόσο περισσότερο δυναμώνει", αναφέρει η Δρ. Παρασκευή Σακκά, Πρόεδρος της Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών. Επ’ αυτού είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι ηλικιωμένοι που παίζουν συστηματικά σκάκι και άλλα απαιτητικά πνευματικά παιχνίδια έχουν έως και 74% μειωμένη πιθανότητα εμφάνισης νόσου Alzheimer. Επιπλέον, όπως αποδείχτηκε, η συστηματική συμμετοχή σε προγράμματα νοητικής άσκησης για μεγάλο χρονικό διάστημα βοηθά στο να σταθεροποιηθούν ή ακόμα και να βελτιωθούν οι γνωστικές λειτουργίες των ασθενών με Alzheimer, που σε αντίθετη περίπτωση θα παρουσίαζαν αργή πτωτική πορεία.

 

v    «Το σκάκι δεν υπόσχεται κάποια μαγική θεραπεία, αλλά σίγουρα η πνευματική εξάσκηση που προσφέρει μας δίνει στην ουσία ένα όπλο για να κάνουμε όλοι μια κίνηση ματ στην άνοια» επεσήμανε η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών, καθηγήτρια του ΑΠΘ Μάγδα Τσολάκη, με αφορμή τους σκακιστικούς αγώνες που διοργανώθηκαν το 2011 από την Ελληνική Εταιρεία Νόσου Αλτσχάιμερ και Συγγενών Διαταραχών, σε συνεργασία με την Ένωση Σκακιστικών Σωματείων Θεσσαλονίκης – Χαλκιδικής. Στους αγώνες, συμμετείχαν σκακιστές και σκακίστριες άνω των 60 ετών.

 

v    Μετά από μια σειρά σχετικών ερευνών διατυπώθηκε από ειδικούς η άποψη ότι το σκάκι μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την αποκατάσταση ή τη θεραπεία ατόμων που αναρρώνουν από εγκεφαλικό επεισόδιο ή που ζουν με αυτισμό ή με αναπτυξιακές αναπηρίες, καθώς και άλλων ατόμων με ειδικές ανάγκες. Η ενασχόληση με το σκάκι μπορεί να επιτρέψει σε αυτά τα άτομα να ασκήσουν και να αναπτύξουν λεπτές κινητικές ικανότητες, που απαιτούνται για τη μετακίνηση των πεσσών σε μια ευθεία γραμμή, κάθετα, διαγώνια, και οριζόντια. Το σκάκι μπορεί επίσης να βοηθήσει τα άτομα με αναπηρία ή τραυματισμό να βελτιώσουν τη γνωστική τους ικανότητα και τις δεξιότητες επικοινωνίας. Επιπλέον, μπορεί να επιτρέψει στο άτομο να αναπτύξει ικανότητες βαθιάς συγκέντρωσης και ηρεμίας. Τέλος το σκάκι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια μορφή αναψυχής για τη θεραπεία ατόμων που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα σωματικό, νοητικό ή συναισθηματικό και, γενικά ατόμων με ειδικές ανάγκες.

 

            Τέλος, ίσως είναι ενδιαφέρον να παρατεθούν και μερικές απλές πεποιθήσεις και γνώμες διαφόρων ειδικών και μη…

 

§     «Ο καθηγητής Μαθηματικών» Ζαν-Κλοντ Λουμπατιέρ, επικεφαλής της Γαλλικής Ομοσπονδίας Σκακιού, επισημαίνει ότι «στο σκάκι υπάρχει ένα ρητό που λέει πως τρεις ώρες σκακιού ισοδυναμούν με δύο ώρες Μαθηματικών συν δύο ώρες Λατινικών».

§     Ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής VISWANATHAN ANAND πρόσφατα σε συνέντευξή του δήλωσε ότι «Το σκάκι και τα μαθηματικά συνδέονται στενά και οι τεχνικές επίλυσης προβλημάτων στους δύο τομείς έχουν πολλά κοινά», ενώ σε άλλη του συνέντευξη, μιλώντας για τις αναλογίες ανάμεσα στους δύο τομείς, αναφέρει ότι, «όπως και στο σκάκι, έτσι και στα μαθηματικά, όσο γενικότερη γνώση έχεις πάνω στο αντικείμενο, τόσο ευκολότερη γίνεται η επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζεις, καθώς μπορείς να συσχετίσεις μεθόδους που προέρχονται από διαφορετικούς κλάδους της Επιστήμης».

§     Πολλοί εκπαιδευτικοί, γονείς και ειδικοί, σε διάφορες έρευνες που έγιναν, υποστήριξαν ότι το σκάκι βελτιώνει μια σειρά από νοητικές ικανότητες, συμπεριλαμβανομένης της αφηρημένης σκέψης και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων (Schmidt, 1982? Rifner, 1997).

§     Από έρευνα που έκανε ο Διεθνής Διαιτητής Βαγγέλης Βιδάλης στους Πανελλήνιους Σχολικούς Αγώνες στη Χαλκιδική το 2004 με ερωτηματολόγιο το οποίο έδωσε στους γονείς να το συμπληρώσουν, προέκυψαν τα εξής, όσον αφορά τη γνώμη που είχαν οι γονείς των παιδιών:

o        Το 46% των γονέων θεωρεί ότι το σκάκι πρέπει να ενταχθεί ως μάθημα στα σχολεία, ενώ το 54% ότι πρέπει να είναι μια από τις δραστηριότητες των μαθητών στο ολοήμερο σχολείο.

o        Στο ερώτημα γιατί προέτρεψαν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με το σκάκι, οι γονείς απάντησαν σε ποσοστό 62% «γιατί το σκάκι συμβάλλει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων του παιδιού (π.χ. αυτοσυγκέντρωση, κριτική και αναλυτική σκέψη, φαντασία, δημιουργικότητα)», σε ποσοστό 18% «επειδή το σκάκι είναι μια δημιουργική απασχόληση για το παιδί», ενώ το υπόλοιπο 20% έδωσε διάφορες άλλες απαντήσεις.

§     Είναι διαπίστωση της κοινής λογικής ότι το σκάκι είναι «γυμναστική του μυαλού» και άρα βοηθά το πνεύμα όσο η απλή γυμναστική βοηθάει το σώμα. Επιπλέον είναι οφθαλμοφανής η δυνατότητα που έχει να βελτιώνει την ικανότητα επίλυσης διαφόρων προβλημάτων κάτω από πίεση, αφού μια παρτίδα σκακιού είναι ένας αγώνας επιλύσεως διαφόρων προβλημάτων κάτω από πίεση χρόνου και ενώ οι παράμετροι των προβλημάτων αλλάζουν συνεχώς με την επέμβαση του αντιπάλου.

§     Εξάλλου, όπως είπε ο Γκαίτε: «Το παιχνίδι του σκακιού είναι η Λυδία λίθος της νόησης».

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄

 

Η ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΑΚΙ

 

"Χίλιες φορές καλύτερα να αποτύχεις να φτάσεις τ’ άστρα

παρά απλά να τα κοιτάς"

 

            Ένα σπουδαίο εργαλείο διαπαιδαγώγησης που έχουν όλοι οι ασχολούμενοι με την εκπαίδευση, γονείς, δάσκαλοι, κ.τ.λ. είναι, αναμφισβήτητα, οι αθλοπαιδιές και, επομένως, γενικά, ο αθλητισμός.

            Πόσοι, όμως, χρησιμοποιούν τον αθλητισμό με αυτόν τον τρόπο; Αλλοίμονο, ελάχιστοι. Γιατί η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού, και η συνακόλουθη «ανάγκη» του πρωταθλητισμού, μεταμορφώνει πάρα πολλές φορές, τον προπονητή του παιδιού, αυτόν, δηλαδή, που θα έπρεπε, πρώτα απ’ όλα, να είναι παιδαγωγός, σε μάνατζερ του οποίου το κέρδος εξαρτάται άμεσα από τις επιδόσεις του μαθητού του, με όλα τα κακά επακόλουθα που μπορεί να έχει αυτή η τάση η οποία μπορεί να φτάσει, ακόμα, και στο, πέρα από το ηθικό, φυσικό ντοπάρισμα του μαθητή - αθλητή. Και δε έφτανε αυτό!... Στην περίπτωση των ομαδικών αθλημάτων, βλέπε ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση, κ.τ.λ. έχουμε και τους παράγοντες των ομάδων που, εκτός από την κάθε είδους συναλλαγή και προσπάθεια επηρεασμού, με αθέμιτο τρόπο, των αποτελεσμάτων των αγώνων, δε διστάζουν να οργανώνουν ή, τουλάχιστον, να ανέχονται τους «χούλιγκανς» της ομάδας τους, σε μια προσπάθεια να διαφεντέψουν με τη βία τα αθλητικά δρώμενα, προσπάθεια που φτάνει μέχρι την ψυχή του μικρού αθλητή ή φίλαθλου, την οποία ποδοπατά, με αυτόν τον τρόπο, και τη διαστρεβλώνει προετοιμάζοντας, έτσι, τους αυριανούς «χούλιγκανς» και μαφιόζους, του, κατ’ ευφημισμό, πλέον, αθλητικού τοπίου.

            Ποιος, άραγε, απ’ όλους, όσοι ασχολούνται με τον αθλητισμό, είτε ως αθλητές είτε ως φίλαθλοι, δεν έχει δει προπονητές ή παράγοντες ή και «αθλητικές» εφημερίδες, (άλλη αμαρτία κι’ αυτή) να ντοπάρουν ηθικά τους αθλητές τους με φράσεις όπως «σκίστε τους» ή «είναι κότες» ή «για να τον νικήσεις πρέπει πρώτα να τον μισήσεις», κ.τ.λ. πράγματα που, δυστυχώς, υπάρχουν και στο σκάκι, αν και, ευτυχώς, σε πολύ ηπιότερη μορφή και ένταση, απ’ ό,τι σε άλλα αθλήματα.

            Βέβαια, υπάρχουν και οι άνθρωποι προπονητές, (κατ’ αντιδιαστολή προς τους άλλους, τους υ(α)πάνθρωπους), οι οποίοι δε χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους. Αλλά και αυτοί πόσο παιδαγωγοί μπορούν να είναι! Ποιος, άραγε, από τους ταγούς της πολιτείας νοιάστηκε ποτέ να διαπαιδαγωγήσει τους αυριανούς παιδαγωγούς των παιδιών μας! Πώς, λοιπόν, κι’ αυτοί, με τι τρόπο να διαπαιδαγωγήσουν!

            Παρ’ όλα αυτά, ο τρόπος υπάρχει. Το γνωρίζουν οι πραγματικοί αθλητές, δηλαδή, οι αληθινοί αγωνιστές, όχι μόνο από την προσπάθειά τους στο αθλητικό πεδίο, αλλά και μέσα από τον αγώνα της ζωής. Τα αποτελέσματα και τις διδαχές αυτού του τρόπου τα έχουν κάνει βίωμά τους. Τα βλέπουν, τα αισθάνονται σε κάθε τους βήμα. Το μόνο που μένει, ακόμα, είναι να τα καταγράψουν, να τα ταξινομήσουν και να βρουν τη «φόρμουλα» για να τα μεταλαμπαδεύσουν και στους νεότερους` κι’ αυτό, όσο γίνεται πιο γρήγορα` πριν να είναι πολύ αργά.

            Τώρα, απ’ τη μεριά μου, δε θα είχαν καμιά αξία οι παραπάνω διαπιστώσεις, εάν δεν είχα και κάτι να προτείνω επί του πρακτέου. Φυσικά, αν και είχα, στο παρελθόν, ασχοληθεί συστηματικά με τον αθλητισμό, δε θεωρώ τον εαυτό μου ειδικό επί του θέματος, πλην της περιπτώσεως του σκακιού, βλέποντάς το ως πνευματικό αγώνισμα. Γι’ αυτό, λοιπόν, δηλαδή για το σκάκι, θα αναπτύξω κάποιες σκέψεις μου, εμπειρίες και μεθοδολογία για το πώς μπορεί κανείς να διαπαιδαγωγήσει μέσα από τον αθλητισμό και, συγκεκριμένα, μέσα από τα μαθήματα σκακιού, ελπίζοντας ότι όλα αυτά θα βοηθήσουν τον πραγματικό και αληθινό αθλητή – αγωνιστή – προπονητή – παιδαγωγό να συνειδητοποιήσει τη δυναμική που έχει μέσα του ο ίδιος και να ανακαλύψει και να αναγνωρίσει τα δικά του στηρίγματα στα οποία θα πατήσει ως σε ένα εφαλτήριο, για να καταστήσει το άθλημά του παραγωγικό παιδαγωγικό τροφό των ελπίδων του αύριο.

 

"Η ευγένεια και η καλοσύνη πάνε μαζί με την εξυπνάδα"

 

            Στο σκάκι, αλλά αυτό προφανώς συμβαίνει και στα άλλα αθλήματα, πέραν από τους κανονισμούς παιχνιδιού, υπάρχουν ορισμένοι κανόνες ή, θα λέγαμε, «βασικές αρχές» τις οποίες, αν εφαρμόζουν οι αθλητές, θα μπορούν να έχουν, κατά τεκμήριο, τα καλύτερα αποτελέσματα. Επειδή μια παρτίδα σκάκι ομοιάζει πολύ με τη ζωή, γεννάται η υποψία – ερώτημα: «μήπως οι βασικοί κανόνες και αρχές του σκακιού ή και των άλλων αθλημάτων, ισχύουν και για τη ζωή, οπότε θα μπορούσαμε, εκπαιδεύοντας έναν νέο στο σκάκι, ή σε κάποιο άλλο άθλημα να του δίναμε ισχυρά εφόδια για τη ζωή του, τουτέστιν, να τον διαπαιδαγωγήσουμε μέσα από το από τον αθλητισμό»;

            Για τα άλλα αθλήματα δεν είμαι ειδικός για να απαντήσω, αν και εκτιμώ ότι η απάντηση είναι καταφατική, στο σκάκι, όμως, ισχύει απόλυτα.

 

            Θα δούμε τώρα μερικά παραδείγματα για το πώς, ο εκάστοτε εκπαιδευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει τη σκακιστική θεωρία και πράξη για να παραλληλίσει το σκάκι με τη ζωή και έτσι να δώσει κάποια εφόδια για τη ζωή στον μαθητή-σκακιστή, εφόδια με τα οποία μπορεί να καλλιεργηθούν θετικά, όλα εκείνα τα στοιχεία του χαρακτήρα τα οποία χαρακτηρίζουν μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Όλα αυτά λειτουργούν συμπληρωματικώς προς ό,τι η σοβαρή ενασχόληση με το σκάκι προσφέρει από μόνη της, στους νέους χωρίς αυτό να συνειδητοποιείται άμεσα από το εκάστοτε υποκείμενο.

            Τα παραδείγματα είναι παρμένα από τα βιβλία του υπογράφοντος "Μαθαίνω και Παίζω Σκάκι" και "Η Μάχη στα Άσπρα και Μαύρα Τετράγωνα"…

 

·                    1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό διαπιστώσαμε, ότι η αποτελεσματικότητα των κομματιών εξαρτάται από την τοποθέτησή τους.

            Αν τα τοποθετούμε στη σωστή θέση, η δύναμή τους και, συνεπώς, η αποτελεσματικότητά τους, αυξάνεται, ενώ, αντίθετα, αν τα τοποθετούμε σε λάθος θέσεις, χάνουν τη δύναμή τους, και, επομένως, δε μπορούν να είναι αποτελεσματικά. Το ίδιο συμβαίνει με όλα τα πράγματα στη ζωή μας. Για παράδειγμα, τί αξία έχει να έχουμε τα πάντα μέσα στο σπίτι μας, αλλά να μη μπορούμε να τα βρούμε και να τα χρησιμοποιήσουμε, όταν τα χρειαζόμαστε, επειδή δεν έχουμε φροντίσει να τα έχουμε τοποθετήσει με τάξη στη σωστή τους θέση, με αποτέλεσμα να μη ξέρουμε πού βρίσκεται το κάθε τι. Γι’ αυτό, να θυμάσαι:

 

“Για κάθε πράγμα, μία θέση,

και κάθε πράγμα, στη θέση του”.

 

·     1^ο παράδειγμα. Το σκάκι είναι το κορυφαίο πνευματικό άθλημα, και θα σε ωφελήσει πολύ, και στο μυαλό και στο χαρακτήρα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι θα πρέπει να παραμελείς τα μαθήματά σου για χάρη του σκακιού. Να θυμάσαι πάντοτε, ότι πρώτα πρέπει να είσαι καλός μαθητής, και μετά καλός σκακιστής.

            Εξ άλλου, αν αγαπάς πραγματικά το σκάκι, μπορείς σίγουρα να βρεις το χρόνο να ασχοληθείς μ’ αυτό, χωρίς να είναι ανάγκη να παραμελήσεις τα μαθήματά σου, (λίγο από την τηλεόραση, λίγο από το παιγνίδι, λίγο από το καθισιό, πάντοτε κάποιο χρόνο θα μπορείς να βρίσκεις, για να τον αξιοποιείς πιο παραγωγικά). Μόνο έτσι θα μπορέσεις να αποκτήσεις τις γνώσεις που χρειάζεσαι, για να επιτύχεις στη ζωή σου σαν πνευματικός άνθρωπος.

            Από την άλλη μεριά όμως, το πνευματικό οικοδόμημα που θα κτίσεις, θα πρέπει να έχει γερά θεμέλια και πολύ καλό σκελετό, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο σκάκι, όπου, όπως είδαμε στο μάθημα αυτό, ο καλός σκακιστής χτίζει από την αρχή του παιγνιδιού τις βάσεις, αναπτύσσοντας και τοποθετώντας σωστά τα κομμάτια του, για να μπορέσει, αργότερα, να επιτεθεί με επιτυχία και να νικήσει.

            Κάτι ανάλογο θα πρέπει να κάνεις κι’ εσύ με το χαρακτήρα σου, αν θέλεις να γίνεις, όχι μόνο τυπικά, αλλά και ουσιαστικά, κορυφαίος πνευματικός άνθρωπος` να του φτιάξεις γερές βάσεις, στέρεα θεμέλια, σταθερό σκελετό, να δημιουργήσεις, δηλαδή, σωστό και ισχυρό χαρακτήρα, ο οποίος δε θα άγεται και θα φέρεται από τους άλλους στα εύκολα και στα ταπεινά, αλλά θα επιδιώκει, θα πολεμά και θα επιτυγχάνει τους πιο υψηλούς στόχους που του αρμόζουν. Και αυτό θα το επιτύχεις με τη συστηματική προσπάθεια ανακαλύψεως των ελαττωμάτων σου και καταπολεμήσεώς τους. Θα πρέπει δηλαδή να κάνεις αυτοκριτική, όπως ακριβώς και με την ανάλυση των παρτίδων σου - όπου, προσπαθείς να ανακαλύψεις τα σφάλματα και τα ελαττώματά σου, και, καταπολεμώντας τα, να μην τα επαναλάβεις - και, από εκεί και πέρα, να μη σταματάς ποτέ την προσπάθεια βελτιώσεώς σου. Μόνο έτσι θα κατορθώσεις να μοιάσεις κι’ εσύ με το παιγνίδι που διάλεξες να ασχολείσαι και το οποίο είναι, πράγματι, το κορυφαίο πνευματικό άθλημα.

 

·     1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό είδαμε πώς μπορούμε, εφαρμόζοντας μερικούς από τους κανόνες επίθεσης, να αλλάζουμε την κατάσταση επάνω στη σκακιέρα και να δημιουργούμε μόνοι μας τις προϋποθέσεις της νίκης, ακόμα και εναντίον ισχυρότερων ποσοτικά δυνάμεων, φτάνει η επίθεσή μας να κατευθύνεται στο ασθενέστερο σημείο της αντίπαλης διάταξης, και οι επιτιθέμενες δυνάμεις να έχουν υπεροχή στο συγκεκριμένο σημείο επίθεσης, άσχετα με το συσχετισμό δυνάμεων στο υπόλοιπο τμήμα της σκακιέρας. Είδαμε δηλαδή την αξία της γνώσης, το μεγαλείο της πίστης, της θέλησης και της διάθεσης για νίκη, τη δύναμη της δημιουργικής σκέψης, καθώς και τη σημασία της αγωνιστικής προσπάθειας, με την οποία μπορούμε να δημιουργήσουμε μόνοι μας τις προϋποθέσεις για την επιτυχία. Και τελικά διαπιστώσαμε τον θρίαμβο των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων επάνω στην ποσότητα και τη δύναμη της ύλης.

            Αυτό λοιπόν που μας διδάσκει το σκάκι με το παρόν μάθημα, ας μη το ξεχνάμε ποτέ. Πάντοτε στη ζωή μας πρέπει:

            -           Να έχουμε τη θέληση και τη δυνατότητα να αγωνιζόμαστε, πιστεύοντας στις ικανότητές μας και χρησιμοποιώντας το μυαλό και τις γνώσεις μας.

            -           Να δημιουργούμε μόνοι μας την τύχη μας και να μην εξαρτόμαστε ποτέ απ' αυτή.

            -           Να πολεμάμε να κατακτήσουμε το όραμα των ιδανικών μας, αλλά και ό,τι άλλο δικαιούμαστε σύμφωνα με τους νόμους και τον ηθικό κώδικα της κοινωνίας μας.

            -           Να μην εγκαταλείπουμε ποτέ τον αγώνα, αλλά να χρησιμοποιούμε - όσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε - τα μέσα τα οποία διαθέτουμε, και κυρίως το θείο δώρο της σκέψης.

            Αν τα κάνουμε όλα αυτά, τότε η νίκη δεν μπορεί, παρά να γείρει, όπως συμβαίνει και σε παρόμοιες περιπτώσεις και στο σκάκι, με το μέρος μας.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Το Σκάκι είναι ένα άθλημα στο οποίο οι αντίπαλοι μαθαίνουν να είναι φίλοι μεταξύ τους και να δίνουν τα χέρια και πριν και μετά τον αγώνα.

            Είναι, επίσης, το μόνο αγώνισμα στο οποίο οι αθλητές ασκούνται στο να χρησιμοποιούν τη λογική και την κρίση τους, να είναι μεθοδικοί και προνοητικοί, και μαθαίνουν να αποφεύγουν την προχειρότητα και την επιπολαιότητα.

            Ακόμα το Σκάκι δεν έχει άλλο όμοιό του χόμπυ που να μπορεί να καλλιεργεί τις πνευματικές ικανότητες τόσο πολύ όσο αυτό και συγχρόνως να διασκεδάζει τον άνθρωπο ώρες ατέλειωτες.

            Τέλος, είναι το μοναδικό παιχνίδι στο οποίο οι νέοι διδάσκονται να αγωνίζονται χρησιμοποιώντας αποκλειστικά το μυαλό τους και τις ικανότητές τους, και να στηρίζονται πάντοτε στις δικές τους δυνάμεις.

            Για όλους αυτούς τους λόγους, πρέπει να αισθάνεσαι υπερηφάνεια για τον εαυτό σου που έκανε αυτή την επιλογή, αλλά και υποχρέωση προς τους γονείς σου που σου έδωσαν την ευκαιρία να ασχοληθείς με αυτό, το ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΑΘΛΗΜΑ.

            Αυτά όλα σημαίνουν ότι, θα δείξεις έμπρακτα την ευγνωμοσύνη σου προς τους γονείς σου, μην παραμελώντας τα μαθήματα του Σχολείου για χάρη του Σκακιού, αλλά χρησιμοποιώντας τις ώρες που πρέπει να ασχοληθείς με το Σκάκι, με προσοχή, ενδιαφέρον και επιμέλεια.

            Αν τα κάνεις όλα αυτά, τότε κι' εσύ να είσαι σίγουρος, ότι η επιλογή σου αυτή δε θα προδώσει ούτε εσένα ούτε τους γονείς σου, αλλά, αντίθετα, θα αποτελέσει ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία για να επιτύχεις και να καταξιωθείς ως πνευματικός άνθρωπος, και, προ πάντων, ως σεμνός αγωνιστής στο δύσκολο αγώνα της ζωής που σε περιμένει αύριο.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Όπως θα διαπίστωσες μόνος σου, μόνο μέσα σε δύο μαθήματα που έκανες μέχρι τώρα, απέκτησες, κιόλας, γνώσεις, που, λίγο πριν, ασφαλώς σου προξενούσαν φόβο, μόνο και που τις έβλεπες να παρουσιάζονται σε βιβλία, εφημερίδες ή περιοδικά. Ποιος αρχάριος, άλλωστε, δεν ένιωσε δέος, όταν πρωτοαντίκρισε σε μια σκακιστική στήλη, σε κάποια εφημερίδα, τα “Πα1”, “Σθ7”, “Ιβ8” κ.λ.π. “Τί να είναι άραγε”, θα αναρωτιόταν: “Μαθηματικά ή λογιστικά!” Και όμως, όπως ο τολμηρός ορειβάτης ξεκινά και κατακτά την κορυφή του Ολύμπου, με τον ίδιο τρόπο, και ο αρχάριος που δεν του αρέσει αυτός ο ρόλος - ο ρόλος του αρχαρίου - προσπαθεί και, μετά από λίγο, είναι σε θέση να καταλαβαίνει πολύ καλά αυτά τα “ιερογλυφικά”. Έτσι κι’ εσύ, μέσα στο μικρό αυτό χρονικό διάστημα, κατάφερες να αποκτήσεις γνώσεις, ή, τουλάχιστον, να καταλαβαίνεις πράγματα που άλλοι δεν πρόκειται να κατανοήσουν ή να αποκτήσουν ποτέ. Ξέρεις γιατί το κατάφερες αυτό; Το κατάφερες επειδή τόλμησες, επειδή αγωνίστηκες, επειδή προσπάθησες. Γι’ αυτό, παρ’ όλο ότι ακόμα δεν κατάφερες να φτάσεις εκεί που θα ήθελες, ανήκεις πλέον στην ομάδα των πρώτων, των αγωνιστών, εκεί που και ο τελευταίος είναι μέσα στους πρώτους, γιατί...

 

“O πραγματικά τελευταίος, είναι μόνο εκείνος που δεν τόλμησε”.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Στο σκάκι, δύο παίκτες μπορούν να παίξουν πολλές παρτίδες, και άλλες φορές να νικάει ο ένας και άλλες φορές ο άλλος. Αυτό συμβαίνει, ιδιαίτερα, όταν οι παίκτες έχουν περίπου τις ίδιες γνώσεις και ηλικία, και σημαίνει ότι, αυτός που θα χάσει την πρώτη φορά, δεν είναι σίγουρο  ότι θα χάσει και στις επόμενες παρτίδες, αν βέβαια προσέξει και δεν κάνει λάθη.

            Από το γεγονός αυτό, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι, δεν πρέπει να φοβόμαστε να παίξουμε, ούτε να ντρεπόμαστε αν χάσουμε. Γιατί, μεγαλύτερη σημασία, ακόμα και από τη νίκη, έχει ο Αγώνας και η Προσπάθεια, η οποία τελικά θα φέρει και τη νίκη. Εξ άλλου, πώς είναι δυνατόν να τερματίσεις νικητής, αν προηγουμένως δεν αγωνισθείς. Ποιος, άλλωστε Παγκόσμιος Πρωταθλητής ξεκίνησε μόνο με νίκες! Γι' αυτό λοιπόν, μη διστάζεις και μη δειλιάζεις. Ξεκίνα αμέσως τον αγώνα και στο τέλος θα είσαι σίγουρα νικητής. Και μη ξεχνάς:

 

“Aν θέλεις να τερματίσεις πρώτος,

μόνο ένας τρόπος υπάρχει:

Τρέχα”.

 

και

Το πρώτο βήμα για να μάθεις να νικάς είναι

το να μάθεις να χάνεις,

δηλαδή, το να μάθεις να αγωνίζεσαι.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Από το υπόψη μάθημα, βγάλαμε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα, για το τί πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας, πριν να παίξουμε οποιαδήποτε κίνηση. Το πιο σημαντικό, όμως, συμπέρασμα, στο οποίο μπορούμε να καταλήξουμε, απ’ όσα αναπτύχθηκαν παραπάνω, είναι ότι, ποτέ δεν πρέπει να κοιτάμε μόνο τα σχέδια τα δικά μας, χωρίς να υπολογίζουμε και το σχέδιο και τις επιδιώξεις του αντιπάλου μας. Δεν πρέπει, δηλαδή, να είμαστε εγωιστές και να νομίζουμε, ότι στη σκακιέρα παίζουμε μόνο εμείς, γιατί τότε, τα σχέδιά μας, αφού δε θα υπολογίζουν και τις ενδεχόμενες αντιδράσεις του αντιπάλου, δε θα μπορούν να στηριχθούν στην πραγματικότητα την οποία δε θα βλέπουμε, και, άρα, δε θα είναι σωστά και αποτελεσματικά.

            Το ίδιο, ακριβώς, συμβαίνει, και σε κάθε κατάσταση που αντιμετωπίζουμε στη ζωή. Αν είμαστε εγωιστές και ισχυρογνώμονες, αν δε εκτιμάμε και την άποψη και την προσπάθεια των άλλων, αν δε σεβόμαστε το δικαίωμα και του “αντιπάλου” να έχει και αυτός κάποιο μερίδιο σ’ αυτά που προσφέρει η ζωή, τότε, δε θα μπορούμε να δούμε την πραγματικότητα στην κατάσταση που αντιμετωπίζουμε, και έτσι, δε θα είναι δυνατό να βγάλουμε σωστά συμπεράσματα και να καταρτίσουμε πραγματοποιήσιμα σχέδια, κι’ αυτά όλα, γιατί ο εγωισμός και η ισχυρογνωμοσύνη λειτουργούν σαν παρωπίδες που μειώνουν το οπτικό πεδίο και κρύβουν τον ήλιο της αλήθειας. Να θυμάσαι, λοιπόν, πάντοτε ...

 

“Ο Εγωισμός και η Ισχυρογνωμοσύνη είναι παρωπίδες

που κρύβουν τον ήλιο της αλήθειας...

...

Αλήθεια, την οποία μπορεί να δει μόνο όποιος σέβεται, εκτιμά και υπολογίζει,

και έτσι μπορεί να προβλέπει την προσπάθεια του αντιπάλου του”.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Απ’ όσα έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα σε όλα τα μαθήματα, θα πρέπει να έχεις βγάλει ένα πολύ βασικό συμπέρασμα: Ότι η νίκη στο σκάκι εξαρτάται μόνο από τις κινήσεις τις οποίες κάνουν οι δύο αντίπαλοι. Όποιος κάνει τις καλύτερες κερδίζει. Φυσικά, για να κάνει κάποιος καλές κινήσεις, θα πρέπει να σκέφτεται, πρώτα, πολύ καλά, και να παίζει με προσοχή. Άρα, αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία σε ένα αγώνα είναι η σκέψη που κρύβεται πίσω από κάθε κίνηση. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να καταβάλεις κάθε δυνατή προσπάθεια για να σκέφτεσαι όσο μπορείς πιο σωστά σε κάθε σου κίνηση.

            Για να τα καταφέρεις, υπάρχουν και δύο πράγματα που πρέπει να κάνεις: Πρώτον, να εφαρμόζεις πάντοτε τον κανόνα “κομμάτι που αγγίζεται πρέπει να παιχτεί”. Ακόμα και αν σου επιτρέψει ο αντίπαλός σου να πάρεις πίσω κίνηση, εσύ να μην το δεχτείς. Δεύτερον, όταν μελετάς το μάθημα, ή προσπαθείς να λύσεις μια άσκηση, ποτέ μη κινείς τα κομμάτια στη σκακιέρα, πριν βεβαιωθείς ότι έχεις βρει τη λύση. Επίσης, στην περίπτωση που σε κάποια άσκηση συναντάς δυσκολία, μη κοιτάζεις αμέσως τη λύση. Προσπάθησε κι' άλλο, και μόνο όταν κουραστείς, ή έχεις σκεφτεί τόσο, ώστε να νομίζεις ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο να βρεις, πήγαινε στη λύση του βιβλίου, μα, και τότε, μη βιαστείς να δεις ολόκληρη τη λύση, αλλά, αφού δεις την αρχή, προσπάθησε να συνεχίσεις μόνος σου.

            Αν τα κάνεις όλα αυτά, τότε, όχι μόνο θα μάθεις πολύ σύντομα να σκέφτεσαι σωστά, αλλά και θα συνηθίσεις να είσαι υπεύθυνος άνθρωπος σε κάθε σου ενέργεια, να μην κάνεις επιπολαιότητες, και να μην είσαι ποτέ προχειρολόγος.

 

ΣΚΕΨΟΥ - ΣΚΕΨΟΥ - ΣΚΕΨΟΥ

 

ΣΚΕΨΟΥ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕΤΑ

 

·                    1^ο παράδειγμα. Μερικοί παίκτες, αφού μάθουν τα σχετικά με την ισοπαλία, δε χάνουν ευκαιρία σε κάθε παρτίδα τους να την επιδιώκουν, με αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές να χάνουν, ή, αν τύχει και παίζουν με παίκτη που επιδιώκει και αυτός την ισοπαλία, να καταφέρνουν να τελειώνουν τις παρτίδες τους χωρίς πραγματικό αγώνα. Συνηθίζουν έτσι να παίζουν χωρίς να ασκούν το μυαλό και κυρίως χωρίς να γυμνάζουν τη θέληση και την αποφασιστικότητά τους, δηλαδή χωρίς να χαλυβδώνουν τη ψυχική τους δύναμη. Αυτό όμως είναι τελείως αντίθετο απ’ ό,τι μπορεί να μας μάθει το σκάκι, αν το χρησιμοποιούμε σωστά. Γιατί, εκείνο που πρέπει να πάρουμε πρώτα απ’ όλα από το σκάκι, είναι η διάθεση για αγώνα, αυτό το “κάτι άλλο” δηλαδή, που μπορεί να μας κάνει να είμαστε αγωνιστές και να μην καταθέτουμε τα όπλα, όσο ισχυρός και αν είναι ο αντίπαλός μας. Είναι αυτό που μας συνηθίζει στο να αντιμετωπίζουμε κάθε κατάσταση με θάρρος και μεθοδικότητα, και μας δείχνει το δρόμο και τον τρόπο για να φτάσουμε στην κορυφή.

            Έπειτα, μήπως και στη ζωή έτσι δεν είναι τα πράγματα; Ποιος μπορεί να επιτύχει κάτι σπουδαίο, αν ξεκινά με τη διάθεση να μην αγωνιστεί, αν συμβιβάζεται με τη μετριότητα και με την ιδέα ότι είναι μία “νούλα”, και αν δε βάζει στόχους υψηλούς σαν τον Όλυμπο. Γιατί, μόνο αυτός, που έμαθε στη ζωή του να αγωνίζεται και να αποκρούει τις σειρήνες της εύκολης προσπάθειας, έχει πιθανότητες να φτάσει στο πιο υψηλό σκαλοπάτι της επιτυχίας. Κι’ αν ακόμα αποτύχει, έχει τη συνείδησή του ήσυχη ότι έκανε ό,τι μπορούσε για να κατακτήσει αυτό που ποθούσε. Μένει έτσι, τουλάχιστον, με το κέρδος της εμπειρίας που απέκτησε από την προσπάθεια και τον αγώνα, εμπειρία που κανείς ο οποίος δεν τόλμησε, δεν είναι δυνατό να την αποκτήσει και που κάποτε μπορεί να τον οδηγήσει σε μια νέα προσπάθεια και στην τελική νίκη.

            Έτσι, λοιπόν, τους κανονισμούς της ισοπαλίας, θα πρέπει να μην τους χρησιμοποιείς για να μην αγωνιστείς. Αντίθετα, όταν κινδυνεύεις, να τους χρησιμοποιείς, για να ασκήσεις τη σκέψη σου στην εξεύρεση τρόπων σωστής άμυνας, και  για να σου δίνουν κουράγιο και θάρρος και αποφασιστικότητα, για να αποφύγεις την ήττα. Αλλά, και όταν χρειαστεί, να αγωνιστείς με αξιοπρέπεια μέχρι τελικής πτώσεως, ακόμα και όταν όλα τριγύρω θα δείχνουν ότι η υπόθεση είναι χαμένη. Αρκεί μέσα σου “να έχεις τη φλόγα της πίστης και της αγωνιστικότητας”. Και μη ξεχνάς...

 

"Χίλιες φορές καλύτερα να αποτύχεις να φτάσεις τ’ άστρα

παρά απλά να τα κοιτάς".

 

·                    1^ο παράδειγμα. Είδαμε πιο πάνω, όταν εξετάζαμε τί κομμάτι πρέπει να χρησιμοποιούμε, κάθε φορά, για την προαγωγή, ότι αξία δεν έχει τόσο η δύναμη ενός κομματιού, όσο το αν είναι κατάλληλο για τη θέση στην οποία βρίσκεται. Από την παρατήρηση αυτή μπορούμε να βγάλουμε και μερικά ακόμα συμπεράσματα τα οποία, όπως θα διαπιστώσεις, είναι χρήσιμα και πέρα από το σκάκι: Αυτό που έχει σημασία σε κάθε δραστηριότητα του ανθρώπου, είναι κυρίως η ποιότητα και όχι η ποσότητα. Σε τί χρησιμεύει το να έχεις χίλια δυο άχρηστα πράγματα, και να μη μπορείς να έχεις αυτό ακριβώς που χρειάζεσαι για τι δουλειά σου. Ή, σε τί μπορεί να σου φανεί ωφέλιμο το να έχεις πολλά, π.χ. εργαλεία, αλλά να μην μπορείς να κάνεις τη δουλειά σου, γιατί αυτά που έχεις, επειδή δεν είναι καλής κατασκευής, δεν έχουν ποιότητα δηλαδή, παθαίνουν βλάβη συνέχεια, ή δεν είναι κατάλληλα για τη δουλειά για την οποία τα πήρες. Το ίδιο συμβαίνει και στα μαθήματα, αλλά και σε κάθε άλλη σου δραστηριότητα. Τί ωφελεί, π.χ, αν “σκοτώνεσαι” με τις ώρες στο διάβασμα, αλλά δεν μπορείς να αποδώσεις, γιατί δεν το κάνεις με το σωστό τρόπο!

            Εξάλλου, πάντοτε πρέπει να ξέρεις πού πρέπει να σταματήσεις. Οι υπερβολές, όπως και όλες οι καταχρήσεις, βλάπτουν, όχι μόνο τη σωματική υγεία, αλλά και την υγεία του πνεύματος και της ψυχής.

            Να θυμάσαι λοιπόν:

 

“Αυτό που πρέπει να επιζητάς πάντοτε, είναι η ποιότητα και όχι η ποσότητα,

γιατί μόνο η ποιότητα κερδίζει”.

και

“Αν δεν ξέρεις, πού να σταματήσεις μόνος σου,

θα σε υποχρεώσει να σταματήσεις κάποιος άλλος, ή η ίδια η ζωή,

αλλά τότε θα είναι αργά”.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό είδαμε, πόσο επικίνδυνο είναι να τοποθετείς τα κομμάτια σου σε τετράγωνα τα οποία απειλούνται από τον αντίπαλο. Μπορούν έτσι να αιχμαλωτιστούν, και δεν υπάρχει κανονισμός που να υποχρεώνει κανένα να σου πει: “Μην παίξεις εκεί το κομμάτι σου. Κόβεται”. Γι’ αυτό θα πρέπει να προσέχεις μόνος σου και να εξετάζεις την κάθε σου κίνηση, πριν την παίξεις, με μεγάλη σχολαστικότητα. Αυτό δηλαδή που συμβαίνει με τις κινήσεις των κομματιών, είναι όπως το ηλεκτρικό ρεύμα. Αν ξέρεις πώς να το χειρίζεσαι, και το χειριστείς με προσοχή, μπορείς να απολαύσεις χίλια δυο πράγματα που μας προσφέρει ο ηλεκτρισμός. Αν όμως είσαι απρόσεκτος, είναι πολύ πιθανόν να πάθεις ηλεκτροπληξία.

            Έτσι και τα κομμάτια. Είναι σαν να έχουν ηλεκτρικό ρεύμα. Αν παίζεις με προσοχή, θα απολαμβάνεις τη νίκη. Αν είσαι απρόσεκτος, το ηλεκτρικό ρεύμα των κομματιών θα σε κτυπάει και θα χάνεις. Γι’ αυτό, θα πρέπει να προσέχεις εσύ ο ίδιος και να μην περιμένεις από τους άλλους να σε προστατεύσουν. Μ’ αυτό τον τρόπο μάλιστα, θα συνηθίσεις να είσαι προσεκτικός και στις άλλες σου δραστηριότητες. Γιατί, αυτό που συμβαίνει στο σκάκι, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή. Κανείς, εκτός από τους δικούς σου ανθρώπους που νοιάζονται για σένα, δεν πρόκειται να σου πει: “Πρόσεξε. Εδώ υπάρχει κίνδυνος. Μην κάνεις αυτό ή εκείνο”. Έτσι, μπορεί, αν είσαι επιπόλαιος και απρόσεκτος, να πάθεις πολλά, όπως π.χ. ένα ατύχημα ή μια αποτυχία σε μια σου προσπάθεια, κ.λ.π. Το γεγονός αυτό, δεν σημαίνει ότι οι άλλοι άνθρωποι σε μισούν ή δε σε αγαπούν. Όχι. Απλά έχουν να κοιτάξουν χίλια δυο άλλα πράγματα, να αντιμετωπίσουν κάθε είδους δυσκολίες, να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, να φροντίσουν τους δικούς τους ανθρώπους.

            Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι, οι κίνδυνοι που παραμονεύουν σε κάθε σου βήμα, όπως π.χ. τα ναρκωτικά ή η ασυδοσία στις απολαύσεις της ζωής, κ.λ.π, να αποτελούν πάντοτε μια απειλή, την οποία θα πρέπει να μπορείς να αντιμετωπίζεις μόνος σου. Για να τα καταφέρεις όμως, θα πρέπει να κάνεις τρία πράγματα, τα οποία μας διδάσκει το σκάκι:

            Πρώτον, από τώρα θα πρέπει να οργανώσεις έτσι τη ζωή σου, ώστε να αποκτήσεις όσο γίνεται περισσότερες γνώσεις για κάθε τι που σε ενδιαφέρει, για να μπορέσεις να γίνεις αυτοδύναμος και να μη βρεθείς ποτέ στην ανάγκη να εξαρτάσαι για τα πάντα από τους άλλους.

            Δεύτερον,  να συνηθίσεις από μικρός στη δουλειά, (π.χ. μελέτη, αθλητισμό κ.λ.π.), στο πρόγραμμα και στην αυτοπειθαρχία, ώστε να αποκτήσεις ισχυρή και ολοκληρωμένη προσωπικότητα, και έτσι να μπορείς, να λες ΟΧΙ στους πειρασμούς της ζωής, οι οποίοι τις πιο πολλές φορές οδηγούν σε λάθος δρόμους και σε καταστροφικά αποτελέσματα.

            Τρίτον, να μάθεις, όσο γίνεται πιο γρήγορα, να έχεις πάντοτε ανοιχτά τα μάτια σου, όπου κι’ αν βρίσκεσαι, να μην κάνεις τίποτα με επιπολαιότητα, χωρίς να σκέφτεσαι από πιο μπροστά τις συνέπειες που μπορεί να έχει η πράξη σου, ώστε να είσαι πάντοτε σε θέση να βλέπεις τους κινδύνους και να τους αποφεύγεις.

            Αν όλα αυτά τα κάνεις, τότε σίγουρα καί στο σκάκι θα νικάς, αλλά και θα μπορείς να αντιμετωπίζεις τη ζωή με χαμόγελο, πίστη, αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, και να απολαμβάνεις τα αγαθά του πολιτισμού χωρίς να κινδυνεύεις.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Μέχρι τώρα, μέσα σε δώδεκα μαθήματα έχουμε ασχοληθεί με όλα, σχεδόν, τα θέματα, που χρειάζεται να γνωρίζει ένας αρχάριος, ώστε, μαζί με την κατάλληλη πρακτική εξάσκηση που απαιτείται, να μπορεί, σύντομα, να ξεφύγει από το στάδιο του αρχάριου σκακιστή. Προσοχή όμως. Για να καταφέρεις να προχωρήσεις στο επόμενο στάδιο, του ημιπροχωρημένου, δεν αρκεί, μόνο, η παρακολούθηση των μαθημάτων του Σχολείου, ή του Συλλόγου. Χρειάζεται και δουλειά. Προσωπική δουλειά και μελέτη. Όποιος θέλει να γίνει σπουδαίος σκακιστής, θα πρέπει να ασχολείται συστηματικά, και, εκτός από την παρακολούθηση των μαθημάτων, να μελετά τη θεωρία, να παίζει πολλές παρτίδες, και, κυρίως, να λύνει όσες περισσότερες ασκήσεις μπορεί.

            Πιθανόν, οι υποχρεώσεις σου στα μαθήματα του Σχολείου και στις λοιπές δραστηριότητές σου, να μη σου αφήνουν το χρόνο που απαιτείται για να ασχοληθείς με τα παραπάνω. Δεν πειράζει. Αν θέλεις θα βρεις το χρόνο που χρειάζεται, μια άλλη μέρα, μια άλλη ώρα, μια άλλη φορά, περιορίζοντας λίγο άλλες δραστηριότητες, όπως η τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ή το άσκοπο καθισιό, που δεν προσφέρουν τίποτα στη μόρφωση και την υγεία σου. Μη ξεχνάς ότι έχεις στη διάθεσή σου και τις διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα, καθώς και του καλοκαιριού, τις οποίες μπορείς να αξιοποιήσεις παραγωγικά και ευχάριστα, μελετώντας και παίζοντας σκάκι, και, εξάλλου, ας μη το ξεχνάμε, δεν υπάρχει “δεν μπορώ”, αλλά μόνο “δε θέλω”, και, επομένως, “αν θέλεις κάτι πολύ, τότε, σίγουρα μπορείς να το επιτύχεις”.

            Προσπάθησε λοιπόν, ακόμα κι' όταν δυσκολεύεσαι, όχι μόνο από την έλλειψη χρόνου, αλλά και από τις αντικειμενικές δυσκολίες στη λύση των ασκήσεων. Ακόμα και όταν έχεις αφιερώσει πολύ χρόνο σε κάποιες ασκήσεις, και δεν μπορείς να λύσεις καμία τους, ή σου έρχεται ζάλη από την πολλή προσπάθεια. Μην απογοητεύεσαι, ακόμα και τότε. Προσπάθησε ξανά και ξανά. Φτάνει να γνωρίζεις ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην πρόοδο και την επιτυχία είναι ο ίδιος ο εαυτός μας, η απογοήτευση και ο φόβος. Και ότι η μεγαλύτερη νίκη που μπορεί να επιτύχει κανείς, είναι η νίκη της θέλησης και αποφασιστικότητας, πάνω στο φόβο, τη δειλία και την απογοήτευση. Προσπάθησε λοιπόν να νικήσεις το φόβο, τη δειλία και την απογοήτευση, δηλαδή να επιβληθείς στον εαυτό σου, ξέροντας ότι όταν το καταφέρεις αυτό, θα έχεις κάνει το πιο σημαντικό βήμα απ' όλα, όσα έκανες μέχρι τώρα, για να γίνεις ισχυρός και μεγάλος σκακιστής, και, πάνω απ' όλα, σπουδαίος άνθρωπος. Και μη ξεχνάς:

 

“Δεν υπάρχει δεν μπορώ, αλλά μόνο δε θέλω”,

και ...

“Αυτός που ΘΕΛΕΙ,

μπορεί να επιτύχει και το ακατόρθωτο”.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό διδαχτήκαμε ότι ακόμα και στην πιο επικίνδυνη επίθεση, μπορούμε να αντιτάξουμε εξίσου αποτελεσματική άμυνα, και να λύσουμε, έτσι, το πρόβλημα που μας απασχολεί.

            Με παρόμοιους τρόπους μπορούμε να επιλύσουμε κάθε πρόβλημα που παρουσιάζεται σε οποιοδήποτε τομέα των δραστηριοτήτων μας. Φτάνει να έχουμε τη διάθεση να χρησιμοποιούμε παραγωγικά και δημιουργικά το μυαλό μας, και να μην περιμένουμε από τους άλλους να κάνουν αυτό που μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας. Εξάλλου, κανένα πράγμα στον κόσμο δεν έχει μεγαλύτερη αξία από τη χαρά της δημιουργικής προσπάθειας, από τον αγώνα να επιτύχεις ένα ωραίο στόχο, και από την ικανότητα να χρησιμοποιείς το μυαλό σου για να αντιμετωπίζεις κάθε δύσκολη κατάσταση, να λύνεις κάθε πρόβλημα που θα προκύπτει στη ζωή σου, ή να νικάς την υλική υπεροχή των άλλων σε οποιοδήποτε τομέα.

            Αυτά όλα σημαίνουν ότι πάντα στη ζωή σου πρέπει να επιδιώκεις: Να βάζεις ωραίους στόχους, όπως π.χ. να είσαι καλός μαθητής ή να γίνεις ένας σπουδαίος επιστήμονας. Να προσπαθείς να μην καταστρέφεις, αλλά να δημιουργείς` να φτιάξεις π.χ. ένα έργο τέχνης, ή να δημιουργήσεις, όταν μεγαλώσεις, σωστή οικογένεια. Τέλος, πρέπει πάντα να χρησιμοποιείς το μυαλό σου για να λύνεις τα προβλήματα που σου παρουσιάζονται, και όχι να συνηθίσεις να σου τα λύνουν οι άλλοι. Και μη ξεχνάς:

 

"Αν δεν είσαι σε θέση να λύσεις μόνος σου τα προβλήματά σου,

μην περιμένεις από κανένα άλλο να σου τα λύσει, όπως θα ήθελες εσύ".

 

·                    1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό, είδαμε σε λίγες σελίδες και μάθαμε μέσα σε ελάχιστες ώρες, σχεδόν όλους τους υπάρχοντες τρόπους πραγματοποιήσεως του ματ.

            Εξάλλου, με όλα τα μαθήματα που έχουμε κάνει μέχρι τώρα, έχουμε μάθει όλα τα Βασικά Σκακιστικά Τεχνάσματα, δηλαδή, όλους τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να κερδίσουμε υλικό ή να μεταβάλουμε την κατάσταση πάνω στη σκακιέρα, και να την κάνουμε να μεταβληθεί υπέρ μας.

            Η αξία της γνώσης αυτής που αποκτήσαμε, μπορεί να συγκριθεί μόνο με την αξία που έχει το φως για κάθε άνθρωπο, αφού, όπως εκείνο, που φωτίζει πράγματα τα οποία διαφορετικά δε θα μπορούσαμε να δούμε ποτέ, έτσι και η γνώση φωτίζει το δρόμο προς τη νίκη στην οποία δε θα καταφέρναμε να φτάσουμε ποτέ, αν δε γνωρίζαμε το ΠΩΣ. Τώρα όμως ο δρόμος προς τη νίκη έχει φωτιστεί και τον βλέπουμε. Από σένα λοιπόν εξαρτάται το, αν θα τον χρησιμοποιήσεις σωστά για να φτάσεις στη νίκη. Από σένα, επίσης, εξαρτάται το, αν θα φωτίζεις πάντοτε με το φως της γνώσης, που μπορεί να σου δώσει η μελέτη και η μάθηση, γενικά, το δρόμο της ζωής σου, για να  οδηγηθείς στην τελική νίκη και στην επιτυχία! Γιατί, πάντοτε ...

 

"Το δρόμο προς τη νίκη

τον φωτίζει ο ήλιος της γνώσης".

 

·     1^ο παράδειγμα. Στο σκάκι, όταν λέμε πως η επίθεση πρέπει να έχει συνέχεια, εννοούμε, όπως είδαμε και στο μάθημα αυτό, το να απειλούμε συνεχώς τον αντίπαλο, με τρόπο που να μην του δίνεται χρόνος να αντιδράσει και να εφαρμόσει το σχέδιό του. Αυτό, πάλι, σημαίνει ότι, μετά την πρώτη απειλή εναντίον του αντιπάλου, πρέπει όλες οι υπόλοιπες κινήσεις μας, να είναι συνεπείς με το αρχικό σχέδιο επίθεσης, με βάση το οποίο εκτοξεύσαμε την πρώτη απειλή. Αν υπάρχει αυτή η συνέπεια, τότε η επίθεσή μας θα επιτύχει.

            Το παραπάνω φαινόμενο, το σχετικό με τη συνέπεια, μπορεί να συμβεί σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Αλλά ας δούμε τί σημαίνει συνέπεια στην πράξη ... Συνέπεια, λοιπόν, σημαίνει, το να έχουν όλες οι ενέργειες ενός ατόμου ένα κοινό στόχο, να μην είναι τυχαίες, αλλά να γίνονται προγραμματισμένα, και, πάνω απ’ όλα, να είναι σύμφωνες με το χαρακτήρα του ανθρώπου, με την προϋπόθεση βέβαια, ότι ο χαρακτήρας αυτός θα είναι σταθερός. Με άλλα λόγια, συνέπεια σημαίνει σταθερός χαρακτήρας και το να συμφωνεί πάντοτε αυτό που πιστεύει ο άνθρωπος, με αυτό που πράττει. Άρα, η συνέπεια στις πράξεις και στους λόγους του ανθρώπου, δεν του επιτρέπει να προβαίνει σε πράξεις άστοχες, ή, άλλα να λέει και άλλα να πράττει, αλλά, αντίθετα, τον καθοδηγεί με τέτοιο τρόπο, ώστε, η κάθε του ενέργεια να ενισχύει τις άλλες, και, συνεπώς, η συνέπεια στις πράξεις και στους λόγους ενός ατόμου, μπορεί να το οδηγήσει πολύ πιο εύκολα στην επιτυχία, απ’ ότι, αν ήταν ασυνεπές. Γι’ αυτό, λοιπόν, μη ξεχνάς ποτέ το συμπέρασμα που βγαίνει από το παρόν μάθημα:

 

“Η Ασυνέπεια είναι όπως η μέθη:

Σε κάνει να παραπατάς και να παραπαίεις, σε κάθε σου κίνηση.

 

Αντίθετα, η Συνέπεια οδηγεί, με σταθερά και γοργά βήματα,

στην κορυφή και στην επιτυχία”.

 

·     1^ο παράδειγμα. Στο μάθημα αυτό είδαμε πώς μπορούμε, εφαρμόζοντας μερικούς από τους κανόνες επίθεσης, να αλλάζουμε την κατάσταση επάνω στη σκακιέρα και να δημιουργούμε μόνοι μας τις προϋποθέσεις της νίκης, ακόμα και εναντίον ισχυρότερων ποσοτικά δυνάμεων, φτάνει η επίθεσή μας να κατευθύνεται στο ασθενέστερο σημείο της αντίπαλης διάταξης, και οι επιτιθέμενες δυνάμεις να έχουν υπεροχή στο συγκεκριμένο σημείο επίθεσης, άσχετα με το συσχετισμό δυνάμεων στο υπόλοιπο τμήμα της σκακιέρας. Είδαμε δηλαδή την αξία της γνώσης, το μεγαλείο της πίστης, της θέλησης και της διάθεσης για νίκη, τη δύναμη της δημιουργικής σκέψης, καθώς και τη σημασία της αγωνιστικής προσπάθειας, με την οποία μπορούμε να δημιουργήσουμε μόνοι μας τις προϋποθέσεις για την επιτυχία. Και τελικά διαπιστώσαμε τον θρίαμβο των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων επάνω στην ποσότητα και τη δύναμη της ύλης.

            Αυτό λοιπόν που μας διδάσκει το σκάκι με το παρόν μάθημα, ας μη το ξεχνάμε ποτέ. Πάντοτε στη ζωή μας πρέπει:

            -           Να έχουμε τη θέληση και τη δυνατότητα να αγωνιζόμαστε, πιστεύοντας στις ικανότητές μας και χρησιμοποιώντας το μυαλό και τις γνώσεις μας.

            -           Να δημιουργούμε μόνοι μας την τύχη μας και να μην εξαρτόμαστε ποτέ απ' αυτή.

            -           Να πολεμάμε να κατακτήσουμε το όραμα των ιδανικών μας, αλλά και ό,τι άλλο δικαιούμαστε σύμφωνα με τους νόμους και τον ηθικό κώδικα της κοινωνίας μας.

            -           Να μην εγκαταλείπουμε ποτέ τον αγώνα, αλλά να χρησιμοποιούμε - όσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε - τα μέσα τα οποία διαθέτουμε, και κυρίως το θείο δώρο της σκέψης.

            Αν τα κάνουμε όλα αυτά, τότε η νίκη δεν μπορεί, παρά να γείρει, όπως συμβαίνει και σε παρόμοιες περιπτώσεις και στο σκάκι, με το μέρος μας.

 

·                    1^ο παράδειγμα. Αυτό ήταν το τελευταίο μάθημα. Μετά από πολύ κόπο και προσπάθεια κατάφερες να φθάσεις αισίως στο τέλος, και γι’ αυτό σου αξίζουν θερμά συγχαρητήρια. Αν μάλιστα έλυνες τακτικά και τις ασκήσεις κάθε μαθήματος, θα πρέπει τώρα να νιώθεις μεγάλη αυτοπεποίθηση και έτοιμος για τους μεγάλους αγώνες. Στο σημείο αυτό, σταματάνε και οι λίγο πληκτικές, αλλά τόσο χρήσιμες συμβουλές. Παρ’ όλα αυτά, δε θα μπορούσαμε να κλείσουμε την παρούσα παράγραφο, αν δεν ξαναθυμόμασταν την κυριότερη απ’ όλες τις συμβουλές, αυτό, δηλαδή, που πρέπει να κάνεις πάντοτε, και πριν και μετά από τον αγώνα, αλλά κυρίως πριν από κάθε σου κίνηση. Κι’ αυτό δεν είναι άλλο, από το...

 

ΣΚΕΨΟΥ - ΣΚΕΨΟΥ - ΣΚΕΨΟΥ

 

ΣΚΕΨΟΥ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΕΤΑ

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄

 

ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

 

            Στο από παλιά άνυδρο σχετικά με το σκάκι ελληνικό τοπίο, ευτυχώς από τη δεκαετία του 70, άρχισε σταδιακά, μέρα με τη μέρα, να αναδεικνύεται όλο και περισσότερο ο ρόλος του σκακιού, όχι, μόνο, στην αδιαμφισβήτητη πνευματική καλλιέργεια του ατόμου, αλλά και στη διαμόρφωση υγιών και αγωνιστικών χαρακτήρων.

 

            Εξάλλου, τις τελευταίες δεκαετίες, μέρα με τη μέρα γιγαντώνεται, όλο και περισσότερο, η ανάγκη θωρακίσεως των νέων με ασχολίες και ενδιαφέροντα ανωτέρου περιεχομένου, τα οποία, ως μια άλλη εναλλακτική πρόταση απέναντι στους συνεχώς αυξανόμενους κινδύνους, της εποχής μας, (χουλιγκανισμός, βία, ναρκωτικά, τυχερά παιχνίδια, κ.λ.π.), θα μπορούν να πληρώσουν το κενό της βασανιστικής ερημιάς που δημιουργεί η ραγδαία και απρόσωπη τεχνολογική εξέλιξη.

 

            Όλες αυτές οι διαπιστώσεις, καθώς και πλήθος άλλων ποικίλων στοιχείων, ως θεωρητικές γνώσεις, έρευνες που ήδη αναφέραμε στο αντίστοιχο κεφάλαιο, εμπειρίες, ακόμα και διαίσθηση που αποδεικνύεται πέρα για πέρα ακριβής, έχουν οδηγήσει τις κυβερνήσεις πολλών χωρών στο να συμπεριλάβουν το σκάκι ως κανονικό ή βοηθητικό μάθημα στα σχολεία.

 

            Ως παραδείγματα αναφέρονται οι Η.Π.Α, η Γερμανία - με 4.000 δημόσια σχολεία, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1990, να κάνουν σκάκι (!) – η Αγγλία, η Αυστρία, η Ολλανδία, η Γαλλία, η Ρωσία και λοιπές ανατολικο-ευρωπαϊκές χώρες, η Βραζιλία, η Αργεντινή, το Μεξικό, η Βενεζουέλα, η Λιβύη, κ.ά. Στη Ρωσία μάλιστα, στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της φυσικής αγωγής (RGUFK), λειτουργεί από το 1966 Τμήμα Σκακιού, «θεωρία και μεθοδολογία», το οποίο προετοιμάζει καθηγητές για τη διδασκαλία του σκακιού στα σχολεία.

 

            Στον Καναδά, όλο και περισσότερα σχολεία εφαρμόζουν πρόγραμμα συνδυασμένης διδασκαλίας Σκακιού και Μαθηματικών από την ηλικία των επτά ετών. Η Κίνα έχει επίσης ένα μεγάλο πρόγραμμα διδασκαλίας σκακιού. Το ίδιο και η Τουρκία. Έχει ξεκινήσει παρόμοιο πρόγραμμα τα τελευταία χρόνια. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο προπονητής της Εθνικής Τουρκίας ήταν μέχρι πρότινος Έλληνας, ο πολυπρωταθλητής, γκραν μαιτρ Στράτος Γρίβας.

 

            Οπωσδήποτε υπάρχουν και άλλες, πάμπολλες χώρες, όπου καλλιεργείται το σκάκι στην εκπαίδευση. Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού “F.I.D.E.” έχει ζητήσει από όλες τις χώρες μέλη, να της αναφέρουν σε τί κατάσταση βρίσκονται από απόψεως σχολικού σκακιού αλλά εκκρεμεί η απάντηση των περισσοτέρων χωρών.

 

            Και τώρα, ας επιστρέψουμε στην Ελλάδα όπου, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι, όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται ο ρόλος που μπορεί να παίξει το σκάκι στην καλλιέργεια του πνεύματος και της προσωπικότητας των νέων. Είναι πολύ ενθαρρυντικό το ότι πληθαίνουν συνεχώς οι ενέργειες της επίσημης πολιτείας και λοιπών φορέων που σκοπό έχουν τη διάδοση και ανάπτυξη του σκακιού. Μερικές από τις ενέργειες αυτές είναι:

            -           Η διεξαγωγή κάθε χρόνο, υπό την αιγίδα του ΥΠ.Ε.Π.Θ, του Πανελληνίου Σκακιστικού Σχολικού Πρωταθλήματος, (στο οποίο συμμετέχουν, κάθε φορά, πάνω από 5.000 παιδιά, μαθητές όλων των βαθμίδων υποχρεωτικής εκπαίδευσης).

            -           Η ένταξη του σκακιού, προ ετών, στο πιλοτικό πρόγραμμα "Μελίνα Μερκούρη", με την πειραματική διδασκαλία του σε δύο Σχολεία του Δήμου Νέας Καλλικράτειας Χαλκιδικής, ως κανονικού μαθήματος.

            -           Η παράδοση μαθημάτων σκακιού σε ώρες εκτός του κανονικού προγράμματος λειτουργίας των σχολείων, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων των Συλλόγων Γονέων, ή, ακόμα και εντός κανονικού ωραρίου, με πρωτοβουλία Διευθυντών ιδιωτικών Σχολείων. Σχετικά, αξίζει να σημειωθεί, ότι το 1983, μετά από πρόταση του υπογράφοντος, ξεκίνησαν μαθήματα σκακιού με δάσκαλο τον ίδιο, στα 1^ο-3^ο Δημοτικά Σχολεία Παπάγου. Η ιδέα αυτή, και η πραγμάτωσή της, κατεγράφη στην ιστορία του Σκακιού, αφού για πρώτη φορά, τότε, στην Ελλάδα, λειτούργησαν μαθήματα σκακιού σε Σχολείο. Έκτοτε, το «φαινόμενο» αυτό έγινε θεσμός, σχεδόν για όλη τη χώρα, παρ’ όλο που κατά τα τελευταία χρόνια, λόγω της λειτουργίας του ολοημέρου σχολείου, δεν επετράπη στους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων να την αναπτύξουν εντός του ωραρίου του ολοημέρου. Παρ’ όλα αυτά, ο υπογράφων έχει την ευτυχία, εδώ και αρκετά χρόνια, να διδάσκει σκάκι σε ιδιωτικό σχολείο το οποίο το έχει εντάξει ως κανονικό μάθημα σε όλες τις τάξεις, από το Νηπιαγωγείο έως και την ΣΤ΄ Δημοτικού, γεγονός που γεννά ελπίδες η πρωτοβουλία αυτή να βρει μιμητές.

            -           Η διοργάνωση από την Ε.Σ.Ο. στα πλαίσια του κοινοτικού προγράμματος "ΕΥΡΑΘΛΟΝ" το 1997, Ευρωπαϊκής Συνάντησης με θέμα "Το σκάκι στα σχολεία στην Ε.Ε.", θέμα το οποίο εξετάζεται από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού και από διάφορες χώρες σοβαρά.

            -           Η θεσμοθέτηση και ένταξη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Δημοσίων Ι.Ε.Κ. από τη σχολική χρονιά 2001 – 2002, της ειδικότητας Προπονητού Σκακιού, αν και το πρόγραμμα αυτό δεν λειτουργεί συνεχόμενα.

            -           Η καθιέρωση κινήτρων, όπως ψήφιση των Νόμων με βάσει τους οποίους πριμοδοτούνται για την εισαγωγή τους στα Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. οι αριστεύοντες στους αγώνες σκακιού, κ.τ.λ.

            -           Η ένταξη του σκακιού στον Μαθητικό Αθλητισμό, με την υπ’ αριθμ. 48930/Γ4/10-4-2013 Εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

            -           Η δυνητική ένταξη του σκακιού στο πρόγραμμα των Δημοτικών Σχολείων: ως δημιουργική/ παιδαγωγική δραστηριότητα στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης, στην Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄ τάξη με μία (1) ώρα την εβδομάδα, με την υπ’ Αριθμ. Πρωτοκόλλου: 63859/Γ1/25-4-2014 Εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

 

            Ας ελπίσουμε ότι σύντομα θα δούμε το σκάκι να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία της χώρας, για το καλό αυτού του τόπου!

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ΄

 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

 

            Είδαμε μέσα από την παρουσίαση διεθνών ερευνών, πως η ενασχόληση με το σκάκι έχει τα καλλίτερα αποτελέσματα στην καθόλα, πλην σε ό,τι αφορά το σώμα, ανάπτυξη του ανθρώπου και ιδιαίτερα των νέων, ήτοι σε κάθε τομέα της ανάπτυξής τους, πλην, βεβαίως, της σωματικής. Αυτό το συμπέρασμα πρέπει να γίνει η κινητήριος δύναμη που θα φωτίσει τη σκέψη των υπευθύνων της Πολιτείας ώστε να εντάξουν το σκάκι σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ως κανονικό μάθημα.

            Παράλληλα, τόσο η Πολιτεία γενικότερα, όσο και οι άνθρωποι του σκακιού θα πρέπει να λάβουν υπόψη και μία ακόμη παράμετρο που υπεισέρχεται στην ενασχόληση με το σκάκι, και να ενεργήσουν ανάλογα. Ποια παράμετρο:

            Το σκάκι έχει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα, το οποίο λείπει από τα ομαδικά αθλήματα: Το γεγονός ότι ο σκακιστής, στην περίπτωση της ήττας, δεν έχει να επικαλεσθεί την κακή απόδοση ολόκληρης της ομάδας και να επιρρίψει αλλού τις ευθύνες. Εκτός απ’ αυτό, έχει και μια άλλη μοναδικότητα, ακόμα και ανάμεσα στα ατομικά αγωνίσματα: Επειδή το αποτέλεσμα ενός αγώνα εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος, αλλά όχι μόνο, από την πνευματική απόδοση του ατόμου, η τυχόν ήττα, πλέον του αναμφισβήτητου αποτελέσματος που έχει στην καλλιέργεια της υπευθυνότητας, μπορεί να έχει και αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία του σκακιστού. Οι συνεχόμενες νίκες πάλι, μπορούν να επιφέρουν εκ διαμέτρου αντίθετη, απ’ ό,τι στην περίπτωση της ήττας, αλλοίωση της προσωπικότητας, και να μετατρέψει έναν απλό και φιλήσυχο χαρακτήρα, σε αλαζόνα και υπερφίαλο.

            Εκεί ακριβώς έγκειται και η μεγαλύτερη δυσκολία του παιδαγωγού - προπονητού: Πώς θα δώσει στο παιδί που αθλείται με το σκάκι, να καταλάβει, (ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται - αυτό ισχύει τόσο για το δάσκαλο, όσο και για το μαθητή), και να ξεπεράσει ανώδυνα το στάδιο αυτό. Από τη στιγμή που θα το καταφέρει το σκάκι μπορεί να αναδειχθεί σε κυρίαρχο στοιχείο διαπλάσεως θετικά του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του νέου.

             Εδώ είναι που υπεισέρχεται ο ρόλος των υπευθύνων της πολιτείας και ιδιαίτερα των σκακιστών: Να αναπτύξουν επάνω σε σωστές βάσεις το μαθητικό σκάκι. Με τον όρο “σωστές βάσεις”, εννοούμε βέβαια το μαθητικό σκάκι στο οποίο οι διδάσκοντες προπονητές, γονείς και σύλλογοι, όλοι τους ενεργά και συντονισμένα δε θα ενδιαφέρονται μόνο για την τεχνική σκακιστική κατάρτιση των μαθητών - αν είναι έτσι, τότε καλύτερα ας διδάξουν στα παιδιά τίποτα άλλο και όχι σκάκι - αλλά κύριο μέλημά τους θα είναι η προσπάθεια διαπαιδαγωγήσεως των παιδιών μέσα από το σκάκι, γιατί, διαφορετικά, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σκακιού, όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω, θα γίνουν “μπούμερανγκ” εις βάρος των παιδιών - τί φταίνε άραγε αυτά! Αν βέβαια μέσα από την προσπάθεια αυτή ξεχωρίσουν και κάποια παιδιά, τότε τόσο το καλύτερο - δε βλάπτει να έχουμε και μερικούς πρωταθλητές.

 

            Κάτω και μόνο υπ’ αυτές τις συνθήκες, το μαθητικό σκάκι μπορεί να λειτουργήσει και σαν μέσο διαπαιδαγωγήσεως και πνευματικής αναπτύξεως των παιδιών, και σαν εφαλτήριο για την καταξίωση και επιβράβευση αυτών, που οι πνευματικές τους δυνατότητες δεν τους επιτρέπουν να παραμένουν δέσμιοι των όρων και ορίων, που οι άνθρωποι δέχονται συνήθως για τον εαυτό τους, ή καθορίζουν για τους άλλους.

 

            Γιατί, οι παραπάνω συνθήκες είναι ικανές να δημιουργήσουν, γενικώς, και οπωσδήποτε δημιουργούν, στο σωστά οργανωμένο μαθητικό σκάκι, μια ιδιότυπη κατάσταση αμφίδρομης αντιδράσεως: Το ήθος, που πλάθεται με τη σωστή εκμάθηση του σκακιού, καθώς και η ανάπτυξη των πνευματικών λειτουργιών, που επίσης προάγονται με αυτό, τείνουν να μετατρέψουν τα άτομα που διδάσκονται σωστά, από την παιδική τους ηλικία το παιγνίδι - άθλημα ΣΚΑΚΙ, από απλούς μαθητές, σε αγωνιστές, η αγωνιστικότητα των οποίων αντανακλάται κι' αυτή με τη σειρά της στο χαρακτήρα.

 

            Από την άλλη μεριά, η ευγενική και μέσα από καθορισμένους - πολιτισμένους κανόνες άμιλλα, που χαρακτηρίζει το αγωνιστικό σκάκι, σμιλεύει πάλι το χαρακτήρα και καλλιεργεί το πνεύμα όσο ίσως καμιά άλλη απασχόληση, χόμπι, ή άθλημα. Αν σε όλα αυτά προστεθεί αφενός μεν το όφελος και το αναμφισβήτητο γεγονός της εναλλακτικής λύσης που προσφέρει το σκάκι στους νέους, απέναντι στις τόσες σειρήνες της σύγχρονης εποχής, δεν μπορεί, παρά να συμπεράνει κανείς, πως το μαθητικό σκάκι μπορεί να δημιουργήσει, αλλά και να αυτοπροσδιοριστεί, από μία μοναδική ΔΥΝΑΜΙΚΗ: Την τάση δημιουργίας ΧΡΗΣΤΩΝ και ΑΡΙΣΤΩΝ πολιτών.

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Ιωάννης Παναγάκος

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

-           ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ «Σκάκι 1 – Η Μάχη στα Άσπρα και Μαύρα Τετράγωνα - Θεωρία», Έκδοση Ιωάννη Παναγάκου, 2007 Αθήνα.

-           ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ «Σκάκι 2 – Η Μάχη στα Άσπρα και Μαύρα Τετράγωνα - Ασκήσεις», Έκδοση Ιωάννη Παναγάκου, 2007 Αθήνα.

-           ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ «Μαθαίνω και Παίζω Σκάκι», μη εκδοθέν.

-           ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ «Γιατί παίζουμε σκάκι», άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Ενημερωτικό Δελτίο της «Σκακιστικής Κίνησης», τεύχος 20, Ιούλιος-Αύγουστος 1993.

-           Β. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ, "ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ", ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ, ΑΘΗΝΑ 1998.

-           Ν. PALLADINO, "FIDE CHESS IN SCHOOLS", EURATHLON, ΑΘΗΝΑ 1997.

-           ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΦΟΡΟΥΜ , "ΣΚΑΚΙ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ" EURATHLON, ΑΘΗΝΑ 1997.

-           Ημερήσιος και Περιοδικός Τύπος.

-           Δημοσιεύσεις διαδικτύου:

            -           «Το όφελος του να παίζεις σκάκι» https://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/10/blog-post_8166.html#ixzz2NtJAAUhv

            -           American Association Θεραπευτική Ψυχαγωγία (2005). Περίληψη των αποτελεσμάτων για την υγεία σε χώρους ψυχαγωγίας Therapy.Ανακτήθηκε 16 Αυγούστου, 2005 από την αμερικανική Θεραπευτική Ψυχαγωγία Συνδέσμου Ιστοσελίδα: https://www.atra tr.org / benefitshealthoutcomes.htm

            -           Ferguson, οδηγός RC καθηγητή: Έρευνα και οφέλη. ΗΠΑ - Σκάκι Νέων - Ολυμπιακοί Αγώνες - Πρόγραμμα Σπουδών, Τμήμα Β, σσ. 1-11. Ανακτήθηκε 5 του Αυγούστου 2005, από το σκάκι για την τοποθεσία Web Quad Cities:https://www.quadcitychess.com/benefits_of_chess.html

            -           Meyers, J. (2005). Τί προσφέρει το σκάκι στο σχολείο. Ανακτήθηκε 5 του Αυγούστου 2005 από Σχετικά ιστοσελίδα Σκάκι:https://chess.about.com/library/weekly/aa05a08a.htm

            -           Ferguson, RC (1995, Ιανουάριος). Σκάκι - Περίληψη Εκπαιδευτικής Έρευνας: Εισήγηση Το Σκάκι στην Εκπαίδευση - Μια σοφή κίνηση - Συνέδριο, Borough of Manhattan Community College, Νέα Υόρκη.

            -           "Σκάκι και Γνωστική Ανάπτυξη», 1974-76, Johan Christiaen, αναφέρεται σε ( Β).

(Δ) "Η ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής σκέψης Μέσω του Σκακιού", 1979-83, Δρ Robert Ferguson.

            -           «Η Επίδραση του σκακιού στην ανάγνωση»: Δρ Stuart Margulies Ph.D.

            -           "Το σκάκι Βελτιώνει την ακαδημαϊκή επίδοση" Christine Palm, 1990.

Συγκριτική Etude sur les Apprentissages en mathématiques 5e Annee, Louise Gaudreau, 1992

            -           "Σκάκι και Εκπαίδευση ", John Artise.

            -           "Mates control", Fairfield County εισαγγελέα, 20 του Μαρτίου του 1989.

            -           "Παιδιά στο βασίλειο των Ιπποτών», Jo Coudert, Readers Digest, Ιούνιος 1989.

            -           "Test Scores Σκάκι και Standard", James M. Liptrap, στη ζωή Σκάκι , Μάρτιος 1998.

            -           Chess in the Schools (ιστοσελίδα).